Այն, որ հեղափոխությունից հետո արտաքին քաղաքականության վեկտորը չի փոխվել, ակնհայտ է, և Նիկոլ Փաշինյանն էլ բազմիցս հայտարարել է արտաքին քաղաքականության անշրջելիության մասին։ Քոչարյանի լրատվամիջոցներից մեկը որտեղից որտեղ պեղել է, որ Փաշինյանը հակառուսական քաղաքականություն է իրականացնում։ Անցած քսան տարիներին ունեցել ենք ոչ լեգիտիմ իշխանություն իրենց «Գույք՝ պարտքի դիմաց» տխրահռչակ ծրագրով, ինչը ռուսների համար շատ ավելի ընդունելի է եղել, քան հեղափոխական՝ լեգիտիմ իշխանությունները։ Իսկ հիմա Հայաստանը փորձում է թոթափել վասալի կարգավիճակը. թե ինչքանով կհաջողվի, ժամանակը ցույց կտա։ Ամենայն հավանականությամբ, եթե մինչև հիմա ՀՀ է կոչվում, ոչ թե ՌԴ մարզ, քոչարյանականներին թվում է, թե հակառուսական քաղաքականություն է իրականացվում։
Ահա այսպես, հեղինակն ասում է, որ 1993-ին եթե Թուրքիան չի հարձակվել, պատճառն այն է եղել, որ Ռուսաստանը հայտարարել է, թե դա կգնահատի իր կենսական շահերի դեմ ոտնձգություն, և ՌԴ պաշտպանության նախարար Շապոշնիկովը այդ օրերին եկել է Երևան ու օդանավակայանից զգուշացրել է թուրքերին։ Չենք առարկում։ Հոդվածում տեղ գտած հայ-ռուսական հարաբերությունների տարատեսակ անհեթեթություններին չենք անդրադառնում, այստեղ մենք կարճ ենք կապում ու անցնում առաջ։ Այնուհետև։ Նիկոլ Փաշինյանի վարչապետության շրջանը համարում են պատերազմի համար ամենանպաստավորը հետևյալ պատճառներով՝ Փաշինյանի օրոք հայ-ռուսական հարաբերություններն աննախադեպ լարվածություն ունեն, որ բացահայտ թշնամական հարաբերություններ կան պաշտոնական Երևանի և Ստեփանակերտի միջև, Նիկոլի իշխանությունն աչքի է ընկնում հայաստանցի-ղարաբաղցի տեղեկատվական դիվերսիայի ուժեղացմամբ, պատերազմն անցած ռազմաքաղաքական ղեկավարության դեմ քաղաքական արշավով, բանակի վարկաբեկմամբ, հանրությունը պառակտվել է, թշնամանքի ու ատելության մթնոլորտը վերևից է խրախուսվում, իսկ այդ պայմաններում թուլանում է երկրի մարտունակությունն ու ոգին և իրենց համար ամենակարևորը, որ Նիկոլ Փաշինյանի քաղաքական գործընկերն է թուրքամետ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը։ Դժվար է, հասկանալ անհասկանալին, բայց փորձենք։
Հոդվածի հեղինակն ակնհայտ ինքն իրեն հակասում է։ Եթե 1993թ. Թուրքիան չի հարձակվել, պատճառն այն է եղել, որ Ռուսաստանը հայտարարել է, թե դա կգնահատի իր կենսական շահերի դեմ ոտնձգություն, ՌԴ պաշտպանության նախարար Շապոշնիկովն այդ օրերին եկել է Երևան և օդանավակայանից զգուշացրել է թուրքերին, բայց դա եղել է միայն և միայն Լևոն Տեր-Պետրոսյանի վարած արտաքին հավասարակշռված քաղաքականության արդյունքը։ Աշխարհի մեծերը հաշվի էին նստում Լևոն Տեր-Պետրոսյան պետական ու քաղաքական գործչի հետ։ Այո, Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ասում էր, որ բոլոր հարևանների հետ պետք է ունենալ բարիդրացիական հարաբերություններ, ինչն ամենևին չի նշանակում թուրքամետություն։ Միայն հիվանդ ուղեղն է ընդունակ նման բան մտածելու։
Իսկ ինչ վերաբերում է նրան, որ պատերազմ սկսելու ամենահարմար պահը հիմա է, ապա հոդվածագիրը ծանոթ չէ մեր նորագույն պատմությանը և դիմում է մանիպուլյացիաների։ Պատերազմի վտանգն սկսվեց այն պահից, երբ Քոչարյանը պալատական հեղաշրջման միջոցով «հաղթողական» զբաղեցրեց նախագահի աթոռը և փակուղի տարավ Ղարաբաղի կոնֆլիկտի լուծումը։ Խաղաղության այլընտրանքը պատերազմն է։ Եվ եթե հայ-ռուսական հարաբերություններում սառնություն էլ նկատվում է, պատճառը ՀՀ իշխանությունների լեգիտիմությունն է, որ չեն կարող իշխանությունների հետ վարվել այնպես, ինչպես վարվում էին Քոչարյանի և Սերժ Սարգսյանի հետ։ Երևանի և Ստեփանակերտի միջև բացառվում են թշնամական հարաբերությունները, ապացույցը՝ վերջին հանրահավաքն էր, Ղարաբաղի և Հայաստանի ժողովուրդները միասնական են, իսկ ինչ վերաբերում է Վիտալի Բալասանյանի վերջին հայտարարություններին, ապա դրանք ուղղված են մարտի մեկի գործի խոչընդոտմանը և սպառնալիքի տարրեր էին պարունակում և պիտի պատկան մարմինները զբաղվեն։
Իսկ հայաստանցի-ղարաբաղցի տեղեկատվական դիվերսիան ուժեղացել է Քոչարյանի ղեկավարման տարիներին, երբ Ղարաբաղից արտագաղթում էին և ստանում առանցքային պաշտոններ։ Բանակում կոռուպցիայի դեմ պայքարն ամենևին էլ չի նշանակում ռազմաքաղաքական ղեկավարության դեմ քաղաքական արշավ և բանակի վարկաբեկում։ Իսկ տարատեսակ հանցագործներին պատասխանատվության ենթարկելը ամենևին էլ չի նշանակում հանրությունը պառակտել։ Հանրությունը միասնական է, և հանրային պահանջ է թալանչիների դեմ պայքարը։
Ջավահիր Այվազյան