Ֆեյսբուքյան օգտատերերից մեկն այսօր գրել է. «Ձեռքներդ դրեք խղճներիդ ու ասեք՝ քանի՞սդ էիք պատրաստ հողերն առանց կռիվ տալուն: Հիմա, երբ տղերքը չկան, նոր ենք հասկանում, որ տղերքն էին կարևոր»:
Շատերն են պատասխանել այս հարցադրմանը և անկեղծ խոստովանել, որ պատրաստ չեն եղել հողերն առանց կռվի տալ և միայն պատերազմից հետո են հասկացել, թե նման մոտեցումը ինչ է արժեցել մեզ համար:
Պատասխանողները սովորական քաղաքացիներ են. ուսուցիչ, գրասենյակային աշխատող և այլն:
Վստահ ենք, որ հանրության մի ստվար զանգված պատերազմից առաջ հենց այսպես էլ մտածել է. որ հողերն առանց կռվի տալը դավաճանություն է: Բայց սա դատապարտելի չէ. ոչ միայն մեզ մոտ, այլև ուրիշ տեղերում էլ հանրությանը բնորոշ է առավելապաշտությունը, նյութապաշտությունը:
Ցանկացած հանրություն ձգտում է ավելի բարձր աշխատավարձ, թոշակ ստանալ, աշխատանքային ավելի լավ պայմաններ, ավելի երկարատև արձակուրդ ունենալ, ավելի քիչ հարկեր վճարել, ավելի ցածր տոկոսներով վարկեր վերցնել, միջազգային հարցերում ավելի անզիջում դիրքորոշում ունենալ: Դա այդպես է:
Այլ է պատկերը իշխանությունների դեպքում: Հնարավոր է, որ իշխանությունները նույն առավելապաշտական, պոպուլիստական կարգախոսներով գան իշխանության, բայց երբ արդեն իրենց վրա է դրված երկրի անվտանգության և զարգացման պատասխանատվությունը, այդ դեպքում պարտավոր են առաջնորդվել բացառապես իրատեսական, մաթեմատիկական ու տրամաբանական հաշվարկներով, որտեղ ցանկությունները պետք է համապատասխանեցվեն իրողություններին: Եթե հանրությունն, օրինակ, պահանջում է, որ միջին աշխատավարձը լինի 1000 դոլար, իշխանությունները չեն ասում՝ դե որ հանրության մեծ մասը դա է պահանջում, եկեք 1000 դոլար դարձնենք: Ոչ, հաշվարկում են, բյուջեն այսքան է, ծախսային մասը՝ այսքան, եկամտայինը՝ այսքան, աշխատավարձերն էլ, համապատասխանաբար՝ այսքան: Այսինքն՝ չեն կատարում հանրության պահանջը, չեն գնում պոպուլիզմի ճանապարհով՝ վտանգի ենթարկելով երկրի ֆինանսական համակարգը:
Նույնն էլ արտաքին քաղաքականությունում է: Եթե հանրությունը պահանջում է, որ ոչ մի թիզ հող, արյունով նվաճածը չպետք է վերադարձնել, մենք Արցախի հարցը լուծել ենք և փոխզիջման մասին խոսք լինել չի կարող, ապա նույն իշխանությունները այստեղ էլ պետք է հաշվարկեն. որքանով է դա իրատեսական, մեր հնարավորությունները, հակառակորդի հնարավորությունները, միջազգային դաշտում մեր դիրքերն ու հնարավորությունները, մեր մարդկային, ֆինանսական, տնտեսական ռեսուրսները, կոմունիկացիաները, հարևանների դիրքորոշումները, միջազգային և տարածաշրջանային զարգացումները, դաշնակիցների առկայությունը, նրանց դիրքորոշումները, խնդրի միջազգային-իրավական ասպեկտները, դիվանագիտական ճանապարհով հարցերը առավել նպաստավոր կերպով լուծելու ամենաբարձր նշաձողը, պրոբլեմներ ունենալու դեպքում հնարավոր զարգացումները և այլն: Բազմաթիվ գործոններ, որոնք պետք է հաշվարկել, վերլուծել, կանխատեսել և այդ ամենի հիման վրա որոշումներ կայացնել, որոնք կարող են և արժանանալ հանրության բացասական արձագանքին, պարսավանքին, անեծքին: Որոշումներ, որոնց պատճառով կարող է վարկանիշի կտրուկ անկում գրանցվել:
Հայաստանում միակ ղեկավարը, որը հենց այդպես էլ վարվել է, այսինքն՝ որոշումներ կայացնելիս առաջնորդվել է իրատեսությամբ, հաշվարկներով, տրամաբանությամբ և դրանց հիման վրա հստակ կանխատեսումներով, Լևոն Տեր-Պետրոսյանն է եղել: Միակ ղեկավարը, որը գերադասեց իրերն իրենց անուններով նշել, զերծ մնաց պոպուլիզմից, իշխանությունը ամեն գնով պահպանելու մղումով չտրվեց հանրային դաշտը պաթոսով լցնելու գայթակղությանը: «Պատերազմ, թե՝ խաղաղություն» հայտնի հոդվածում և 1998թ. հունվարին Անվտանգության Խորհրդում հստակ, հատ-հատ ներկայացրել էր Հայաստանի ու Արցախի առջև ծառացած մարտահրավերներն ու խնդիրները, նշել էր դրանց լուծման առավել արդյունավետ ուղիները և դրանց չլուծման հետևանքները, ծամել, դրել էր հաջորդ 20 տարվա իշխանությունների բերանները, և դա թանկ արժեցավ նրա, իսկ ինչպես կյանքը հետագայում ցույց տվեց՝ բոլորիս համար:
Եթե մարդն ասում է, որ ինքն էլ կարող է թուրքերին հայհոյել կամ Սևրի պայմանագիր ճոճել, նշանակում է՝ ինքն էլ գիտեր հանրության աչքում «աչոկներ» հավաքելու ձևերը:
Բայց չի արել: Համբերատար բացատրել է մածունի սպիտակ լինելու աքսիոմատիկ ճշմարտությունը, բայց դա սվիններով է ընդունվել: Նա ունեցել է պետականամետ դիրքորոշում, իրեն դրսևորել է որպես պետական գործիչ, բայց ասել են՝ չէ, դու բան չես հասկանում, դու գնա:
Դրանից հետո եկած ուժերը ավելի քան 20 տարի բացառապես պոպուլիզմով են զբաղվել, գոնե մի անգամ հանրության հետ պարզ երեսով չեն խոսել, իրենց հիմնական խնդիրը իշխանություն ունենալն ու այն պահպանելն է եղել, ինչի համար մսխվել են մեր պետականության ռեսուրսները, աշխարհում մեր արժանապատիվ տեղն ու դերը ունենալու բոլոր հնարավորությունները: Իրենց համար ամենակարևորն այն է եղել, որ հանկարծ իրենց դավաճան, հողատու, Արցախ հանձնող չհամարեն և այլն: Եվ այդ ոչմիթիզական, պոպուլիստական պրոպագանդան այնպես է արմատավորվել հանրության գիտակցության մեջ, որ նույնիսկ պատերազմի օրերին քչերը կհամաձայնվեին առանց կռվի, զոհի և կորուստների զիջումների գնալ: Սրա գագաթնակետը դարձան օրվա իշխանությունները: Սրանք հեղափոխությունից հետո առաջնորդվում էին լայքերով: Այսինքն՝ իրենց որ գրածը կամ ասածը ամենաշատ լայքերն էր հավաքում, ուրեմն՝ ճիշտը դա է, այդպես էլ պետք է անել: Մի միլիմետր այս գծից չշեղվեցին: Ինչ որ հանրությունն է ուզում, ուրեմն՝ այդպես էլ պետք է վարվել: Եվ եթե հանրությունն ասում էր՝ ոչ մի թիզ, դե ուրեմն, ախպեր ջան, թող լինի այդպես:
Պետական գործչի և իշխանամոլի տարբերությունը սա է: Մեկը հանուն պետության պատրաստ էր իշխանություն հանձնել, մյուսը հանուն իշխանության՝ պետություն հանձնել:
Հ.Գ. Գիտենք, գիտենք, հիմա էլ, որ Լևոնի անունը տալիս ենք, շատերի ֆազերը քցում է: Ոնց, սաղ ինքն է մեղավոր, հիմքերն ինքը դրեց, գլխավոր հողատուն ինքն է, ինքը ծնեց Քոչարյանին, Սերժին, Նիկոլին, չթողեց, որ հասնենք Քուռ... չթվարկենք այս բոլոր զառանցանքները, քանի որ դրանք շատ են: Բայց դրանից ոչ մածունն է սև դառնալու, ոչ էլ՝ 2+2-ն է 5 լինելու: Որքան էլ մենք դա երազենք: