«ՉԻ», No 457, ապրիլ, 2005 թ.
Վանո Սիրադեղյանի գործը առաջինն էր, որը սարքվել էր մեկ մարդու ցուցմունքով: Վանո Սիրադեղյանը խորհրդարանում, իր խոսքի մեջ նկատեց. «Ես զարմանում եմ, թե Վահան Հարությունյանը ինչո՞ւ է այդ սպանությունները վերցրել իր վրա։ Կամ հատուկ ծառայությունների հետ է աշխատում, կամ էլ, իրոք, հիվանդ է։ Մեկ մարդու ցուցմունքով սարքված գործ է»: Վանո Սիրադեղյանը ճիշտ էր. իր նախկին տեղակալ Վահան Հարությունյանը գործարքի մեջ էր մտել դատախազության հետ: Այսինքն, իր ցուցմունքներում տալիս է Վանո Սիրադեղյանի անունը, փոխարենը կարճաժամկետ պատիժ է ստանում և վաղաժամկետ ազատ է արձակվում:
Հետագայում Աղվան Հովսեփյանը հրապարակավ հաստատեց, որ նման գործարք Վահան Հարությունյանի հետ իրոք եղել է: Վահան Հարությունյանին 6 տարի տվեցին, 3 տարի հետո դուրս եկավ, և նույնիսկ հասցրեց 2003թ. նախագահական ընտրությունների ժամանակ լծվել Քոչարյանի քարոզարշավին:
Հետագա տարիներին մեկ մարդու ցուցմունքով գործ սարքելը բազմիցս կիրառվեց: Տիգրան Նաղդալյանի սպանության ժամանակ նույն սցենարն էր: Վստահաբար, նույն սցենարն է կիրառվել Էդուարդ Մադաթյանի դեմ քրեական գործ հարուցելու համար:
Ընդ որում, քաղաքական հաշվեհարդարի մեխանիզմները Աղվան Հովսեփյանը կատարելության հասցրեց: Հաշվեհարդարի այդ մեխանիզմը իրենից մի ամբողջական մեքենա է ներկայացնում: Ասենք, մինչև կոնկրետ անձի դեմ քրեական հետապնդում սկսելը, մի շարք իշխանամետ լրատվամիջոցներով հասարակության ուղեղների լվացում էր սկսվում: Զարմանալիորեն այդ լրատվամիջոցների ձեռքն էին ընկնում նախաքննության նյութերը, սրանք էլ` բացարձակապես ոտնատակ անելով անմեղության կանխավարկածի սկզբունքը, այդ նյութերի հիման վրա անձին վարկաբեկելու, նրա մեղավորությունը հաստատված համարող հրապարակումներով էին հանդես գալիս: Թե դրանք որ լրատվամիջոցներն էին, կարծում ենք, բոլորդ էլ գիտեք: Հասարակության մեջ դրանք հայտնի են «դատախազի օրգաններ» անվանմամբ: Երբ անհրաժեշտ ծավալի քարոզչական հարձակումը ապահովվում էր, միայն դրանից հետո էր դատախազությունը գործի անցնում:
Իսկ այնուհետև Հայաստանում մեկը մյուսին հետեւեցին բարձրաստիճան պաշտոնյաների սպանությունները: Հետաքննությունը վարող քննիչները հաջողությամբ այդ սպանությունները կարողանում էին ներկայացնել կամ որպես պատահականություն, կամ որպես ինքնասպանություն, կամ էլ ձգտում էին այդ սպանությունների հետքերը ուղղորդել: Օրինակ, ՀՀ Ռազմական ոստիկանության պետ Վահրամ Խորխոռունու սպանությունից հետո նույնիսկ վարկածներ էին տարածում, որ այդ սպանությունը կազմակերպել են հենց Խորխոռունու ընկերները, բայց հետագայում պարզվեց, որ դրանք նույնիսկ ոչ թե վարկածներ էին, այլ ընդամենը Վազգեն Սարգսյանին վարկաբեկելու նպատակ ունեին: Ինքը` Վազգեն Սարգսյանը, ցավոք, չկարողացավ ըմբռնել այդ ամենի իրական նպատակներն ու դրանց վտանգավորության աստիճանը:
Աղվան Հովսեփյանի օրոք բոլոր այս սպանությունները մեծ հաջողությամբ կոծկվեցին կամ փակվեցին` մինչև «գործում նոր հանգամանքների ի հայտ գալը»: Օրինակ, Արծրուն Մարգարյանի սպանությունից հետո Սերժ Սարգսյանը հայտարարեց, թե ինքնասպանությունը բացառված է: Նման հայտարարություն նա արեց այն բանից հետո, երբ սպանությունից ընդամենը մի քանի ժամ անց դատախազությունը հանդես եկավ հաղորդագրությամբ, որ Արծրուն Մարգարյանը ինքնասպանություն է գործել: Եվ քանի դեռ Վազգեն Սարգսյանը ողջ էր, Ա. Մարգարյանի սպանության գործը կարող էր բացահայտվել` այդտեղից բխող բոլոր հետեւանքներով: Սակայն Աղվան Հովսեփյանը հասավ նրան, որ փորձագիտական եզրակացության մեջ նշվեց, որ մարդը կարող է երկու կրակոցով ինքնասպան լինել: Ստոծանուն մի անգամ կրակելուց հետո Արծրուն Մարգարյանը չէր հանգստացել և առաջին կրակոցից 30 րոպե անց երկրորդ կրակոցով վերջնականապես լուծել էր իր հարցերը: Սա նախադեպը չունեցող փորձաքննություն էր: Այսինքն, մի անգամ արդեն նման ձեւով փորձել էին գործը կոծկել: Երբ 1998թ. պայթեցրին Ռուբեն Հայրապետյանի ավտոմեքենան, նորից շրջանառության մեջ դրեցին այն վարկածը, թե դա հենց ինքը` Ռուբեն Հայրապետյանն է պայթեցրել: Կամ Գագիկ Ջհանգիրյանի եղբոր տանը պայթյուն է տեղի ունենում, ասում են` «լեչո» է տրաքել:
Բարձրաստիճան պաշտոնյաների սպանությունների գագաթնակետը դարձավ 1999թ. հոկտեմբերի 27-ի ոճրագործությունը: Բնականաբար, զոհված Վազգեն Սարգսյանի կողմնակիցների առաջին պահանջներից մեկը Աղվան Հովսեփյանին աշխատանքից ազատելն էր: Քանզի ոճրագործությունից առաջ իրականացված սպանությունների հետաքննությունների ճակատագիրը հուշում էր, որ եթե Աղվան Հովսեփյանը շարունակի մնալ իր պաշտոնում, հոկտեմբերի 27-ի գործի քննությունն էլ այլ ուղղությամբ կընթանա: Ստեղծված իրավիճակում Քոչարյանը ստիպված էր ՀՀ գլխավոր դատախազի պաշտոնից ազատել Աղվան Հովսեփյանին: Բայց դա զուտ սիմվոլիկ քայլ էր, քանզի չնայած Աղվան Հովսեփյանը նշանակվեց գլխավոր դատախազի տեղակալ, սակայն ամբողջությամբ վերահսկում էր նոր գլխավոր դատախազի` Բորիս Նազարյանի գործունեությունը, գումարած դրան` քննիչները շարունակում էին մնալ նրա ազդեցության տակ: Այն քննիչները, որոնք հոկտեմբերի 27-ի ոճրագործության նախաքննության և դատավարության ամբողջ ընթացքում ոչ թե օգնում, այլ ավելի շուտ խանգարում էին գործի օբյեկտիվ բացահայտմանը: Ցավոք, նորանշանակ վարչապետ Արամ Սարգսյանն էլ չընկալեց Աղվան Հովսեփյանի դերն ու նշանակությունը 27-ի նախաքննությունում: Եթե այս ժամանակ Աղվան Հովսեփյանը ընդհանրապես հեռացվեր համակարգից, ապա 27-ի գործը չէր դոփի տեղում, բացի այդ հնարավոր կլիներ բացահայտել Աղվան Հովսեփյանի պաշտոնավարման ընթացքում տեղի ունեցած մյուս աղմկոտ հանցագործությունները: Եվ հենց Աղվան Հովսեփյանին հավատարիմ դատախազներն էին հոկտեմբերի 27-ի դատավարության ընթացքում հանդես գալիս որպես մեղադրյալ: Ընդ որում, իրենց գործողություններին հետեւելով, կարելի էր ենթադրել, թե հանցագործները զոհվածներն ու նրանց հարազատներն էին, քանզի ամբողջ դատավարության ընթացքում այդ մեղադրողները հենց զոհերի հարազատների դեմ էին գործում: Դատավարության ճակատագիրը վճռված էր. հաղթեց «ուչաստկովի» տարբերակը:
Եվ արդեն զարմանալի չէր, երբ 2004թ. ապրիլյան դեպքերից առաջ Քոչարյանը Աղվան Հովսեփյանին նորից գլխավոր դատախազ նշանակեց: Սա նշանակում էր, որ առաջիկայում սպասվում էին զանգվածային ձերբակալություններ, «սարքված գործեր», ռեպրեսիաներ: Այդպես էլ եղավ:
Նման գործելաոճը զարմանալի չէ մի մարդու դեպքում, որը դեռևս 1995թ. գործող դատախազների հաստատված նոր ցանկում չէր հայտնվել, քանզի որակավորման փուլը չէր անցել, գործունեության համար անպիտան էր համարվել: Եվ միայն նախկին իշխանության որոշ ներկայացուցիչների տան դռները օրեր շարունակ մաշելուց, տարբեր ծանոթ մեջտեղ բերելուց, խնդրելուց և աղաչելուց հետո այդ մարդուն խղճացին, և նա բացառության կարգով ներառվեց դատախազների ցանկում: Տարիներ անց Աղվան Հովսեփյանը քրեական հետապնդում սկսեց նույն այդ մարդկանց նկատմամբ, ում շնորհիվ նա կարողացել էր իր տեղը պահպանել արեւի տակ:
Աղվան Հովսեփյանի իրավական գիտելիքների և իշխանական պատվերների համադրումը, իհարկե, մեզ դեռ նոր դատական զավեշտներ և անգրագիտության նմուշներ են հրամցնելու:
Օրինակ, քչերը կարող են իմանալ, որ «իրադրության փոփոխության» պատճառով հանցագործներին ազատ արձակելու գաղափարը նաև Աղվան Հովսեփյանին է պատկանում: Աշխարհի որեւէ նորմալ, քաղաքակիրթ երկրի քրօրենսգրքում չկա նման բան. որ հանցագործին ազատ արձակեն միայն այն բանի համար, որ երկրում քաղաքական նոր իրավիճակ է ստեղծվել: 1999թ. հունվարին Աղվան Հովսեփյանը, «ԱՐ» հեռուստաընկերության «Հետագիծ» հաղորդաշարին տված հարցազրույցում խոստովանեց, որ «1996թ. սեպտեմբերի 25-ին Բաբկեն Արարքցյանի դեմ հարձակումը կազմակերպելու մեղադրանքով քրեական գործը Արշակ Սադոյանի դեմ կարճվել է` իրադրության փոփոխման պատճառով»: Ո՞վ գիտե, միգուցե ինչ-որ ժամանակ անց Նաիրի Հունանյանն է՞լ ազատ արձակվի «իրադրության փոփոխության պատճառով»: Համենայնդեպս, Աղվան Հովսեփյանի օրոք դա չի կարելի բացառել:
Այս հոդվածաշարի առաջին մասի հրապարակումից հետո խմբագրություն զանգահարեց նույնպես «37 թվի» ոճով ազատազրկված Մուրադ Բոջոլյանի դուստրը և հիշեցրեց, որ Աղվան Հովսեփյանը ներկա է եղել Մուրադ Բոջոլյանի դատավարության առաջին մի քանի նիստերին: Եվ երբ դատավարության ժամանակ պաշտպանական կողմը դատարանին փաստեր է ներկայացրել, որ Մուրադ Բոջոլյանի հեռախոսազրույցները ապօրինի ձայնագրվել են, Աղվան Հովսեփյանը ի պատասխան դրա հայտարարել է, թե մենք ունենք մեր ներքին օրենքները: Եվ եթե անհրաժեշտություն է առաջանում, մենք առաջնորդվում ենք այդ ներքին օրենքներով: Թե որո՞նք են այդ ներքին օրենքները, մնում է գուշակել: Հետաքրքիր է, խոշտանգումները` ցուցմունք կորզելու նպատակով, կարելի՞ է ներքին օրենքներ համարել:
Կամ մեկ ուրիշ վառ օրինակ: 1999թ. հունվարին ԱՐ-ին տված նույն հարցազրույցում Աղվան Հովսեփյանը նշել էր, թե ինքը քաղաքականությամբ երբեք չի զբաղվել: Մի քանի օր առաջ Գյումրիում շուրջպարի կապակցությամբ կազմակերպված հանդիպման ժամանակ ևս նշել էր, որ ինքը ոչ միայն չի սիրում քաղաքականությունը, այլ նաև տանել չի կարողանում քաղաքական գործիչներին:
Բնական հարց պետք է առաջանար. եթե մարդը չի սիրում քաղաքականությունը, այդ դեպքում ինչպե՞ս և ինչո՞ւ է 1990թ. պատգամավոր դարձել: Չէ՞ որ պատգամավորի թեկնածուն քարոզարշավի ժամանակ հանդիպում է ընտրողների հետ, խոստումներ է տալիս, ասում է, որ անպայման այս կամ այն ոլորտում բարեփոխումներ է անելու: Եվ եթե նույն մարդը հետագայում հայտարարում է, թե չի սիրում քաղաքական գործիչներին, նշանակում է, որ նա սովորական ստախոս և խաբեբա է: Առաջին հերթին խաբել է իր ընտրատարածքի բնակիչներին:
Բայց մյուս կողմից էլ, եթե մարդը չի ցանկանում զբաղվել քաղաքականությամբ, ապա ինչո՞ւ է քիթը խոթում բոլոր տեսակի ընտրությունների մեջ: Քաղաքական գործիչներին չսիրող մարդը չէր աջակցի քաղաքականությամբ զբաղվող մարդկանց` Լավանդայի Արայիկին, Ծիվոյին: Ահա ձեզ Աղվան Հովսեփյանի քաղաքական գիտելիքների մակարդակը:
Շարունակելի
Կարեն Միքայելյան