Անասելի տագնապի ու ցավի այս օրերին ոմանք հարց են տալիս՝ ինչպե՞ս մարսեցինք պարտությունը, ավելի ճիշտ՝ ինչպե՞ս հանդուրժեցինք այն բերող իշխանությունը, իշխանավորին: Ինչո՞ւ են մարդիկ դեռ պաշտպանում Նիկոլ Փաշինյանին, որի հրեշավոր գործունեությունը դարձավ մեր զավակների զոհաբերման, Արցախի փաստացի կորստյան պատճառը: Ինչպե՞ս հանդուրժեցինք նրա սուտը, բացառիկ լկտիությունը: Եվ վերջապես, ինչո՞ւ ինքը՝ Ն. Փաշինյանը, չհեռացավ իշխանությունից խայտառակ պարտությունից հետո՝ վտանգելով բոլորիս կյանքը: Չէ՞ որ նա պարտության դեմքն է, և հիմա բոլորս այդ դեմքով ենք ներկայանում աշխարհին...
Այո՛, իշխանությունն այլասերում է, և քչերն են ինքնակամ հրաժարվում դրանից: Հրաժարվում են՝ գիտակցելով երկրի շահը, հրաժարվում են՝ պահպանելով սեփական արժանապատվությունը: Բայց սա այդ դեպքը չէ:
Ո՛չ նա, ո՛չ էլ Ռ. Քոչարյանն ու Ս. Սարգսյանը չգիտակցեցին ՀՀ առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հերթական զգուշացման ճշմարտացիությունը: Իսկ նա ասել է. «Ողջ հայության պարտքն է գիտակցել, որ Փաշինյանի վարչախմբի վերարտադրությունը Հայաստանի և Արցախի համար շատ ավելի վտանգավոր է, քան նույնիսկ Ադրբեջանից և Թուրքիայից բխող հնարավոր կամ ենթադրյալ սպառնալիքները»: Եվ սրա ապացույցները տեսնում ենք ամեն օր: Ուրեմն ինչո՞ւ ինքը՝ Նիկոլ Փաշինյանը, չի հեռանում, ինչո՞ւ նրա զինակիցների մեջ չգտնվեցին նորմալ մարդիկ, որ հանուն երկրի, հանուն պետության շահի՝ կնպաստեին հեռացմանը:
Պատասխանը բնավ բարդ չէ: Ուղղակի չկա երկրի շահի գիտակցում, որովհետև չկա պետության գիտակցում:
Հրաշալի լրագրող, մտավորական Արամ Աբրահամյանը մի անգամ մոտավորապես այսպիսի միտք է հայտնել. 90- ականների սկզբին մեր իշխանությունը մտածող էր, արկածախնդիր չէր, որովհետև հասարակության կրթական ցենզն էր ավելի բարձր, իսկ հետո այդ մակարդակն ընկավ, դրա համար էլ մենք ընտրեցինք արկածախնդիրների:
Փորձենք առարկել: Ճիշտ է, այն ժամանակ բախտի բերմամբ, թե պատահմամբ՝ մենք ունեցանք իշխանություն, որի ոսկերչական աշխատանքի շնորհիվ նորանկախ, բազմաթիվ ծանր հիմնախնդիրներ ունեցող Հայաստանը հաղթեց պատերազմում: Կրկնենք՝ այն ժամանակ իսկապես ոսկերչական աշխատանք էր պետք: Այդ իշխանությունը դիմացավ ներքին և արտաքին լարվածությանը, այդ իշխանությունը երբեք բարձրագոչ ճառերով հանդես չեկավ, չգովազդեց իր հաջողությունները: Դրա համար ժամանակ չուներ, նաև համարում էր, որ կարիք չկա: Սակայն հենց հաղթող, աշխատող իշխանությունը երկրի ներսում, հատկապես մտավորական շրջանակներում դարձավ անհանդուրժելի: Լևոնին, Վանոյին, Վազգենին ամենից թունդ հայհոյում էին բավական բարձր կրթական ցենզ ունեցող հայ մտավորականները, որոնք ոչ մի կերպ չէին հաշտվում կենցաղային անհարմարությունների հետ: Մազութը «լափելու», էլեկտրաէներգիան հողանցելու մասին խոսակցությունները ժողովրդի մեջ տարածվեցին հենց նրանց միջոցով: Մնացած տխմարությունները, որ հատիկ- հատիկ հիշում ենք, գրելու բան չեն: Այդ մարդիկ չէին հասկանում, որ մենք անկախ երկիր ենք, այդ մարդկանց մեծ մասը մինչ օրս Լևոնին է մեղադրում «Սովետի պես գյոզալ երկիրը քանդելու» համար: Ահա, տեղ հասանք:
Անկախ Հայաստանն առաջին օրերից պատերազմի մեջ էր, անկախ Հայաստանի իշխանությունն աշխարհով մեկ չէր կարող գոռալ, որ պատերազմող կողմ է, որովհետև Արցախին կարգավիճակ էր պետք նաև բանակցային սեղանի մոտ և այլն: Իսկ բարձր կրթական ցենզ ունեցող մարդիկ այս պարզ բաները չէին հասկանում և երանությամբ հիշում էին Խորհրդային կայսրությունը: Հենց այդ մարդիկ չընդունեցին անկախ Հայաստանը, հենց այդ մարդիկ հետո համակերպվեցի Ռ. Քոչարյանի և Ս. Սարգսյանի վասալական իշխանության հետ: Նրանց ձեռնտու էր ուռա- հայրենասիրությունը օտար երկրի հովանու տակ: Իսկ նրանց կրթած, աճեցրած սերունդը, իհարկե, պետք է գերազանցեր նախնիներին և հանդուրժեր Նիկոլ Փաշինյանին՝ մի գաղափարազուրկ ստախոսի: Իսկ սուտը հանդուժում են, որովհետև սովորել են դրան տարիներ շարունակ: Ն. Փաշինյանին հանդուրժում են նաև, որովհետև նա էլ շատերի պես չունի պետության գիտակցում: Հիշո՞ւմ եք Երևանով մեկ փակցված պլակատները՝ Հայաստանն իմ օջախն է, ժողովուրդն իմ ընտանիքն է: Օջախ է, ոչ թե պետություն: Եվ ահա այս գավառական, ռաբիս արտահայտություններով ու գաղափարներով նա հասկանալի է, մատչելի: Այս ռաբիսն են արդարացնում «շարքային» քաղաքացիները և կրթական ցենզ ունեցող մարդիկ:
Այսպես, Ն. Փաշինյանի թիմում, կառավարության մեջ կան կրթական բարձր ցենզ ունեցող մարդիկ, որոնք գիտակցում են վտանգը, սակայն նրանցից ոչ մեկը չի ուզում հրաժարվել իր պաշտոնից կամ պաշտոնիկից: Լավագույն օրինակը ԿԳՄՍ նախարարությունն է...
Ինչպես տեսնում ենք, կրթական ցենզը կապ չունի, որովհետև Հայաստանում անգամ գիտությունների դոկտորներն ու թեկնածուները չեն կարողանում, իսկ ավելի ճիշտ՝ չեն ուզում տարբերակել կարևորն անկարևորից: Մանր շահերը հաղթում են, որովհետև մերը մեր տունն է, ընտանիքը: Իսկ պետությունը մերը չէ, Լևոնինն է:
Գրիգոր Խաչիկյան