«Այս օրերին, երբ գլոբալ աղետը մարտահրավեր է նետել աշխարհի մարդկությանը, «Գազպրոմ Արմենիա»-ի ներկայացրած հայտը Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովին հակասական կարծիքների տեղիք է տալիս»,- «ՉԻ» հետ զրույցում ասաց տնտեսական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Գագիկ Վարդանյանը: Նա միաժամանակ ընդգծեց, որ հատկապես այս բարդ ու դժվարին ժամանակաշրջանում առանձնակի անելիքներ ունի ԵԱՏՄ-ն, անկախ նրանից, որ էներգառեսուրսների միասնական շուկան պլանավորվել է ստեղծել մինչև 2025 թվականը: Առաջացել է անհաղթահարելի ուժի իրավիճակ, որից ԵԱՏՄ-ի երկրները կարող են դուրս գալ համատեղ ջանքերով:
- Պարոն Վարդանյան, չնայած էներգակիրների համաշխարհային շուկայում գների անկմանը, կորոնավիրուսի համավարակին, չե՞ք կարծում, որ այնպիսի ինտեգրացիոն կառույցի շրջանակներում, ինչպիսին ԵԱՏՄ-ն է, տարակուսանք է առաջացնում «Գազպրոմ Արմենիայի» կողմից գազի սակագնի վերանայման հայտի ներկայացումը:
- Նախքան խնդրո առարկային անցնելը, կցանկանայի մի փոքր անդրադարձ կատարել համաշխարհային ընթացիկ զարգացումներին: Աշխարհը մուտք է գործել պատասխանատվության, առանձին պետությունների և տարբեր ինտեգրացիոն կառույցների մոդելների ամրության ստուգման ժամանակաշրջան: Եվ այս ժամանակաշրջանում շատ կարևոր է, թե այս կամ այն կառույցը ինչպես կդրսևորի իրեն:
Արդեն իսկ որոշ դժգոհություններ են հնչում ԵՄ-ի հասցեին, քննարկվում են պետության արևելյան և արևմտյան մոդելների արդյունավետության հարցերը՝ կորոնավիրուսի կանխարգելման, դրա տնտեսական հետևանքների հաղթահարման համատեքստում:
Բնականաբար, այդպիսի հարցեր են առաջանում նաև ԵԱՏՄ-ի անդամ երկրներում: Ըստ էության, սա ԵԱՏՄ-ի փորձության ժամանակաշրջանն է: Այն բանից, թե որքանով կհաջողվի համատեղել անդամ երկրների ջանքերը՝ առողջապահական, տնտեսական ու սոցիալական մարտահրավերներին պատասխանելու համար, մեծապես կախված կլինի Տնտեսական միության ապագան: Թեպետ կորոնավիրուսը մեծ դժբախտություն է մարդկության համար, բայց նաև փորձաքար է: Փորձաքար է պետությունների և տարատեսակ ինտեգրացիոն կառույցների ամրությունը ստուգելու տեսանկյունից, թե ինչքանով նրանք կդիմակայեն առաջացած մարտահրավերին:
Կարելի է համաձայնել որոշ փորձագետների այն կարծիքին, որ ԵԱՏՄ-ին Հայաստանի ինտեգրման և նրա զարգացման ընկալումը ներկայումս և միջնաժամկետ հեռանկարում կպայմանավորվի մի շարք գործոններով, որոնցից է Հայաստանի համար էներգակիրների արժեքի նվազեցման վրա ԵԱՏՄ-ի ձևավորվող էներգառեսուրսների միասնական շուկայի ազդելու կարողությունը: Այստեղ խոսքը ոչ այնքան գների իջեցման մասին է, որքան միասնական քաղաքականության, անդամ երկրների տնտեսավարող սուբյեկտների համար հավասար մրցակցային պայմաններ ստեղծելու մասին: Քանի դեռ այդ շուկան չի ստեղծվել, բնականաբար, էներգակիրների գները սահմանվում են երկկողմ բանակցությունների հիման վրա՝ ԵԱՏՄ-ի տնտեսական քաղաքականությունից դուրս: Թեպետ, արդարացի լինելու համար հարկ է նկատել, որ մինչ այժմ Հայաստանին մատակարարվող գազի գինը եղել է մատչելի, միջազգայինից ցածր: Ակնհայտ է, որ հաշվի են առնվել մի շարք գործոններ. ԵԱՏՄ-ի անդամ, Ռուսաստանի ռազմավարական գործընկեր և այլն:
- Ինչո՞վ է պայմանավորված և որքանո՞վ է հիմնավորված գազի սակագնի վերանայումը, երբ համաշխարհային շուկայում էներգակիրների գները գահավիժել են:
- Նախ, «Գազպրոմ Արմենիայի» կողմից գազի սակագնի վերանայման հայտի ներկայացումը Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովին միանգամայն բնական է, եթե նկատի ունենանք այն, որ սակագնի վերանայման հետ կապված բանակցություններ պարբերաբար անցկացվել են: Դրանց արդյունքում որոշում էր կայացվել մինչև ապրիլի 1-ը որևէ փոփոխություն չանել: Կորոնավիրուսի համավարակի առաջացրած անհաղթահարելի ուժի իրավիճակը հետաձգեց այդ ժամկետը. ըստ հայտի ներկայացման ժամկետի՝ մինչև հուլիսի 1-ը:
Երկրորդ՝ էներգակիրների շուկայում ընթանում են բավական բարդ, անկանխատեսելի գործընթացներ, որոնց վրա էական ազդեցություն ունեն նաև աշխարհաքաղաքական գործոնները: Ստեղծված ծայրահեղ անորոշությունների պայմաններում գլոբալ խաղացողների վարքագիծը հիմնված է իրենց կանխատեսումների վրա: Որպեսզի պարզ լինի «Գազպրոմի» հետագա քայլերը, նախ պետք է հաշվի առնել, թե ինչ կանխատեսումների վրա է կառուցվում այդ ընկերության գնային քաղաքականությունը: Այսպես, 2020թ. բյուջեի նախապատրաստման ժամանակ «Գազպրոմը» արտահանման ելակետային գին է համարել 200 դոլարը (1000 խմ), իսկ արդեն 2020թ. փետրվարի 1-ի նորացված գնահատականը եղել է 175-185 դոլար 1000 խմ-ի համար: Ընդ որում, 1000 խմ-ի համար 200 դոլար և նավթի 1 բարելը 45 դոլար հարաչափերի դեպքում, դրա արժեքին կապակցված է «Գազպրոմի» երկարաժամկետ պայմանագրերի 32 %-ը. ռեզերվը կազմել է 676.5 մլրդ ռուբլի: Կանխատեսվող արժեքի նվազումը մինչև 175-185 դոլար այդ «ապահովագրության» չափը նվազեցնում է 100 մլրդ. ռուբլով: Առայժմ ընկերությունը որպես կողմնորոշիչ օգտագործում է երկարաժամկետ (ֆորվարդային) պայմանագրերը, որոնք խոստանում են, որ Եվրոպայում գազի գները 2020 թ. վերջին կվերադառնան 170-180 դոլարի մակարդակին: «Գազպրոմն» իր կանխատեսումը կճշգրտի ապրիլ ամսին:
Հայաստան մատակարվող գազի գնի վերանայման հիմքում հենց այդ կանխատեսումներն են: Գազի սակագնի վերանայումը կարելի է դիտարկել այլ հարթության վրա՝ բիզնեսի էթիկայի: Բիզնեսի և մարքեթինգային որոշումները սովորաբար դասակարգվում են ըստ բարոյաիրավական համակարգին համապատասխանության. բարոյական, բայց ոչ օրինական, բարոյական և օրինական, ոչ բարոյական և ոչ օրինական, ոչ բարոյական, բայց օրինական:
Ըստ էության, «Գազպրոմի» որոշումն օրինական է, բայց ստեղծված իրավիճակում, երբ միջազգային հեղինակավոր փորձագետները և միջազգային ֆինանսատնտեսական կազմակերպությունները, այդ թվում՝ «Գազպրոմը», համարում են, որ տնտեսությունները կկայունան 4-րդ եռամսակում, որքանո՞վ է նպատակահարմար ու բարոյական գազի գնի վերանայումը կրիտիկական համարվող ժամանակահատվածում՝ 3-րդ եռամսյակում:
- Պարոն Վարդանյան, Հայաստանի կառավարությունը ի՞նչ քայլեր պետք է ձեռնարկի ստեղծված իրավիճակից դուրս գալու համար:
- Հաշվի առնելով էներգակիրների համաշխարհային շուկայում ծավալված գնային պատերազմը, դժվար է ասել, թե Կառավարությունն այդ պայմաններում արդյոք քայլեր պե՞տք է ձեռնարկեր, թե՞ ոչ, առավել ևս, որ սակագնի վերանայում նախատեսված էր ապրիլի 1-ից: Այնուամենայինիվ, ՀՀ Կառավարությունը ճիշտ ժամանակին դիմել է «Գազպրոմին»՝ սակագինը նվազման ուղղությամբ վերանայելու խնդրանքով՝ հիմք ընդունելով համաշխարհային շուկայում էներգակիրների գնանկումը՝ OPEC +-ի գործարքի տապալման պատճառով: Հավանաբար, ՀՀ Կառավարության գրությանը հաջորդել է OPEC +-ի գործարքի շուրջ բանակցությունների վերսկսման մասին լուրը:
Բանակցող գլխավոր կողմեր հանդիսացող Ռուսաստանի և Սաուդյան Արաբիայի միջև նավթի արդյունահանման ծավալների կրճատման շուրջ համաձայնություն ձեռք բերելու դեպքում նավթի գինը կբարձրանա, ինչն էլ կազդի մյուս էներգակիրների վրա. թերթաքարային գազ և նավթ, բնական գազ: Այդ սպասումն էլ, ենթադրաբար, «Գազպրոմ Արմենիային» դրդել է վերսկսել սակագնի վերանայման գործընթացը, այն հաշվով, որ հուլիսի 1-ի դրությամբ որոշակի վերականգնում և կայունացում կլինի շուկայում:
Մյուս քայլը կարող է լինել, հնարավորության դեպքում, սակագնի փոփոխությունը 2021 թ. հունվարի 1-ից կատարելու շուրջ բանակցելը, երբ, հավանաբար, լիովին հաղթահարված կլինի համավարակը, իսկ համաշխարհային տնտեսությունը կսկսի աստիճանաբար վերականգնվել:
Ի վերջո, էներգակիրների կանխատեսելի և դինամիկ գնագոյացման տեսանկյունից, էական է նաև ԵԱՏՄ-ի անդամ երկրների կառավարությունների՝ էներգառեսուրսների շուկայի ստեղծման ջանքերի ինտենսիվացումը:
- Այդուհանդերձ, եթե գազի գինը բարձրանա, ի՞նչ հետևանքներ կարող է ունենալ տնտեսության վրա:
- Ըստ ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի՝ բնական գազի առաջարկվող սակագնի աճը գործող միջին կշռութային սակագնի նկատմամբ կազմում է 11%: Բնականաբար, դա կունենա որոշակի բացասական ազդեցություն ինչպես տնային տնտեսությունների, այնպես էլ ընդհանուր առմամբ երկրի տնտեսության վրա: Ավելի հստակ այդ ազդեցությունը կարելի է գնահատել այն ժամանակ, երբ ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովը կիրականացնի սպառողական խմբերի ընտրությունը և հաստատումը: Ենթադրաբար, որոշ գործունեության տեսակների համար կստեղծվեն նպաստավոր պայմաններ:
Էներգակիրների և հումքի գները մշտապես փոխվում են, բարձրանում, իսկ երբեմն՝ իջնում: Այդպիսի փոփոխություններին դիմանում են հատկապես ինովացիոն տնտեսությունները, որոնք բարձրարտադրողական են, կիրառում են էնեգախնայող տեխնոլոգիաներ: Հետևաբար, անհրաժեշտ է արագացնել ՀՀ տնտեսության կառուցվածքային փոփոխությունները, ստեղծել գիտելիքահենք տնտեսություն, ստեղծել և արտահանել ավելի մեծ ավելացված արժեք, գլոբալ արժեքի շղթայում զարգացնել ՀՀ-ի վարընթաց կապերը:
Մելանյա Ծառուկյան