1991 թ․- ի հոկտեմբերի 4-ին Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմության» 1500-ամյակին նվիրված հանդիսավոր նիստում Լևոն Տեր-Պետրոսյանը խոսքն ավարտում է «խորենացիական դասի մատնանշումով»։ Ահա՛․
«Դա ազգի արժանապատվության և սեփական կարողությունների սառը գնահատման այն սահմանումն է, որ Պատմահայրը տվել է իր հանրահայտ ասույթում․ «Թէպէտ եւ եմք ածու փոքր, եւ թուով յոյժ ընդ փոքու սահմանեալ, եւ զօրութեամբ տկար, եւ ընդ այլով յոլով անգամ նուաճեալ թագաւորութեամբ՝ սակայն բազում գործք արութեան գտանին գործեալ եւ ի մերում աշխարհիս, եւ արժանի գրոյ յիշատակի»։
Փորձեմ թարգմանել․ «Թեև փոքր ազգ ենք, և շատ փոքրաթիվ սահմանված, և թույլ կարողությամբ, և մեր թագավորությունը բազմիցս նվաճված, սակայն բազում սխրանքներ գործվել են և մեր աշխարհում, որոնք արժանի են գրավոր հիշատակի»։
Ազգային արժանապատվության և սեփական ուժերի գնահատման հիրավի օրինակելի և իրապաշտական գիտակցություն, որ այսօր անչափ անհրաժեշտ է մեր ժողովրդին՝ Հայոց անկախ պետականության վերականգնման ճանապարհին ակնկալվող դժվարություններն ու զրկանքները հաղթահարելու համար»։ /Լևոն Տեր- Պետրոսյան, «Ընտրանի», Եր․, 2006 թ․, էջ 238-239/
Ուշադրությո՛ւն դարձրեք․ 1991 թվականի հոկտեմբերի 4-ն էր։ Անկախ Հայաստանի ղեկավարի համար խորենացիական կարևորագույն դասը սա էր։ Սակայն 1997 թվականի սեպտեմբերյան ասուլիսում հնչած մի հարց ցույց է տալիս, որ մենք ոչ միայն 1500 տարի չէինք հասկացել այն, այլև 20-րդ դարի 90- ականների դժվար, բայց արժանապատիվ ընթացքը նույնպես քչերին էր ինչ-որ բան սովորեցրել։ Այսպես, 1997 թ․ սեպտեմբերյան հայտնի ասուլիսում լրագրողը հիշեցնում է Տեր-Պետրոսյանի վերոնշյալ դիտարկումը և հարցնում, թե արդյոք մեր ժողովուրդը, պետությունը, իշխանությունները, քաղաքական ուժերը անցած 6 տարիների ճանապարհն անցել են հենց այս գիտակցությամբ։ ՀՀ առաջին նախագահը պատասխանում է․
«Խորենացին շատ մեծ միտք է արտահայտել դեռ 1500 տարի առաջ, կարողացել է փայլուն կերպով ձևակերպել «Ոտքերդ վերմակիդ չափով երկարացրու» բանաձևը։ Այո՛, ես գտնում եմ՝ եթե ազգը, և ոչ միայն ազգը, այլև մարդը չի կարողանում ճիշտ գնահատել իր ուժերը, այդ ազգն ու այդ մարդը կարող են մատնվել խայտառակ վիճակների, ինչպես մենք տեսնում ենք ամեն քայլափոխի։ Առնվազն ես և իմ ընկերներն առաջնորդվել ենք այդ գիտակցությամբ։ Մենք, համենայն դեպս, չենք արել մի քայլ՝ լինի դա քաղաքականության մեջ թե տնտեսության, որը վեր լիներ մեր ուժերից, մեր հնարավորությունների սահմանից։ Խորենացին դա է ասել»։ / Նույն տեղում, էջ 600/
Նորից ու նորից հիշեցնենք հենց խորենացիական այս իրապաշտությունը և տերպետրոսյանական ողջախոհությունն էին մեր անկախ պետականության և Արցախյան հաղթանակի հիմքում։ Իսկ ինչ եղավ, երբ մենք կորցրինք առողջ մտածելու կարողությունը, պարզ տեսնում եք։
Նշենք, որ այսօր Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կողքին չենք ուզում հիշատակել ողջախոհության հակառակորդներից որևէ մեկին։ Արժանի չեն։
Եվ, այո՛, Խորենացի - Տեր-Պետրոսյան զուգահեռը գիտակցված ենք բերում։
Գուցե 15, 150 կամ 1500 տարի հետո հայ պատմաբաններն ու քաղաքագետները զորեն գնահատելու այն ահռելի գործը, որ արվեց առանց հերոսական կեցվածք ընդունելու, առանց «տեսլականների» և ազգայնական ծնծղաների։ Գուցե։ Սակայն այսօր մեզ կենսականորեն անհրաժեշտ են իրապաշտությունն ու ողջախոհությունը։
Ուզեք- չուզեք մեր երկրի ողջախոհության լույսը Լևոն Տեր-Պետրոսյանն է։ Ուզեք-չուզեք լսելու եք, կարդալու եք։ Բայց կարևորը ոչ թե տերպետրոսյանական մտքերը սերտելն է, այլ նրանից մտածելու կերպ սովորելը։
Շնորհավորում ենք, պրն Նախագա՛հ։
Զարուհի Գաբրիելյան