1994 թվականի հրադադարից ի վեր Ղարաբաղի անկախության ճանաչման հարցն օրակարգային է եղել: Ղարաբաղյան հարցը Հայաստանում միշտ էլ եղել է ներքաղաքական շարժիչը: Հենց Ղարաբաղյան հարցով են պայմանավորված եղել քաղաքական փոփոխությունները: Եվ ահա, եկել հասել ենք հանգուցալուծմանը: Այժմ Ղարաբաղյան հարցը չլուծելու, ստատուս քվոն պահպանելու և չհաղթելու հնարավորություն ազգովի չունենք: Սակայն ցանկացած ծայրահեղ իրավիճակում պետք է առաջնորդվենք առողջ բանականությամբ, ՀԱՂԹԱՆԱԿՆ այլևս իրեն սպասեցնել չի տա:
«Չորրորդ իշխանություն», մայիսի 16, 2016թ.
Հայաստանի կողմից ԼՂՀ ճանաչման հնարավորության շուրջ բարձրացած կարճատև աղմուկը հասարակությանը ստիպեց ևս մեկ անգամ լրջորեն մտածել Ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման հեռանկարների մասին, և ևս մեկ անգամ փաստվեց, որ այդ հարցում մեր հասարակության մեջ միասնական դիրքորոշում չկա։
Ոմանք գտնում են, որ Հայաստանը պիտի ճանաչի ԼՂՀ անկախությունը, և վերջ (թող չուզողները գլուխները պատով տան), ուրիշները գտնում են, որ ԼՂՀ-ն ճանաչելը ոչ միայն սխալ է, այլև դավաճանություն (որովհետև Հայաստանը պիտի Ղարաբաղն ընդգրկի իր կազմի մեջ ու դրանով էլ «հարցը փակի») և այլն։ Մի խոսքով` ինչպես ամեն հայ տանտիկին տոլմայի իր բացառիկ բաղադրատոմսն ունի, այնպես էլ ամեն հայ տղամարդ Ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման իր սեփական ծրագիրն ունի։
Բայց խնդիրը ոչ այնքան կարգավորման կոնկրետ ծրագրերն են, որքան մոտեցումները։ Իսկ այդ հարցում տեսականորեն գոյություն ունի ընդամենը երեք տարբերակ, ու մենք երևի արդեն պիտի կողմնորոշվենք, թե որ տարբերակն ենք ընտրում և որ ուղղությամբ աշխատում, ընդ որում` միասնաբար։ Իսկ տարբերակները սրանք են.
1. Ղարաբաղյան խնդիրը կարգավորվում է միջազգային օրենքների և նորմերի շրջանակներում։ Սա նշանակում է, որ նախ և առաջ մենք պիտի անվերապահորեն ընդունենք այդ օրենքները և նորմերը` անկախ նրանից, արդարացի են դրանք, թե ոչ, և արդեն դրանից հետո փորձենք այդ օրենքների և նորմերի շրջանակներում հասնել հնարավոր առավելագույնին։
2. Ձևացնել, թե անվերապահորեն ընդունում ենք այդ նորմերը, բայց փորձել մեր կողմից ևս մի քանի նորմ ավելացնել և դրանով իսկ միջազգային հանրության համակրանքը թեքել մեր կողմը։ Մեկ էլ տեսար` ստացվեց։ Օրինակ` հայտարարել, որ Ղարաբաղը երբեք չի եղել անկախ Ադրբեջանի կազմում, կամ` պատմական փաստեր ներկայացնել, կամ` ազատագրված տարածքները ներկայացնել որպես փոխհատուցում Բաքվից, Սումգայիթից, Գյանջայից և ադրբեջանական այլ քաղաքներից տեղահանված հայերի համար և այլն։
3. Ընդհանրապես արհամարհել միջազգային օրենքներն ու նորմերը և հանդես գալ ուժի դիրքերից (սա մեր պատմական հայրենիքն է, ոչ մի թիզ հող չենք զիջելու, և վերջ, թե կարող եք` եկեք գրավեք)։
Ուշադրություն դարձրեք` առանձին-առանձին այս երեք մոտեցումներն էլ գոյության իրավունք ունեն, բայց պետք է ընտրել միայն մեկը, որովհետև դրանցից երկուսը կամ երեքը միաժամանակ կիրառել հնարավոր չէ։ Ու հենց այս հարցի շուրջ է, որ հասարակության ներսում կոնսենսուս չկա, և դա, որպես կանոն, բացասական հետևանքներ է ունենում։ Օրինակ` իշխանությունները միշտ հայտարարում են, որ հակամարտությունը պիտի կարգավորվի միջազգային նորմերի շրջանակներում, և այդ տրամաբանությամբ էլ բանակցում են։ Եվ ցանկացած իշխանություն անմիջապես դավաճան է հռչակվում` այն պարզ պատճառով, որ միջազգային նորմերը, մեղմ ասած, այս հարցում այնքան էլ մեր օգտին չեն։ Կամ, ասենք, հայ դիվանագետները երկրորդ տարբերակն են ընտրում և միջազգային տարբեր ատյաններում հազար ու մի փաստարկ ներկայացնում (ի դեպ` մեկը մեկից արդարացի), բայց դրանք, որպես կանոն, որևէ արդյունք չեն ունենում։ Եվ ի վերջո` հասարակության մեջ արմատավորվում է այն համոզմունքը, որ հայ դիվանագետները (առանց բացառության բոլորը) կամ ապուշ են, կամ ապաշնորհ։ Որովհետև չեն կարողանում միջազգային հանրությանն ինչպես հարկն է բացատրել, որ Ղարաբաղը երբեք չի եղել անկախ Ադրբեջանի կազմում։ Իսկ միջազգային օրենքներն ու նորմերն ընդհանրապես արհամարհելը և ուժի դիրքերից ներկայանալը, որքան էլ հռետորաբանության տեսանկյունից ամենագրավիչն ու բոլոր առումներով ամենաարդարացին լինի, այնուամենայնիվ փոքր-ինչ տարօրինակ մոտեցում է, որովհետև Հայաստանը գրեթե բոլոր առումներով (տարածքով, բնակչության թվով, տնտեսության բացարձակ ծավալներով, մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ցուցանիշով, բնական պաշարներով և այլն) տարածաշրջանի ամենաթույլ երկիրն է։ Դրան գումարած` ոչ ծովային ելք ունենք, ոչ խելքը գլխին դաշնակից։ Համաձայնեք` իսկապես տարօրինակ է, երբ այս «պարամետրերով» պետությունն ընտրում է բոլորի հետ ուժի դիրքերից խոսելու ճանապարհը։
Մի խոսքով` իրականում գոյություն ունի միայն մի տարբերակ. Ղարաբաղյան խնդիրը պիտի լուծվի միայն միջազգային օրենքների և նորմերի շրջանակներում։ Ընդ որում` հասարակությունը պիտի գիտակցի դա, և ոչ թե ընկալի որպես միջազգային կառույցների ականջների համար նախատեսված դատարկաբանություն։ Հենց որ այս հարցում միասնականություն եղավ` և՛ լուրջ դաշնակիցներ կունենանք, և՛ վերջնական հաղթանակի հստակ «ճանապարհային քարտեզ»։
Մարկ Նշանյան