Ինչպե՞ս է վարվում հեքիաթների, մասնավորապես հայկական հեքիաթների հերոս տղան, երբ պարզում է, որ որևէ քաղաքի, երկրի ջրի ակունքին ուշաբ, վիշապ, դև է քնած, ու չի թողնում, որ երկիրը, քաղաքը իր ջուրը հանգիստ խմի: Թուրը հանում ու սատկացնում է այդ չարիքը:
Ինչպե՞ս կվարվեիք դուք, երբ հանկարծ ճիշտ այդպիսի իրավիճակում հայտնվեիք և մարտահրավեր լիներ ՁԵՐ ծարավը, բայցև` արդարությունն ու մարդկանց կյանքեր փրկելը:
Էդ վիշապին, ուշաբին, դևին հիմա փորձեք երես առ երես և մանրամասն նկարագրով պատկերացնել. այ էսպես ամիսը մի սիրուն աղջիկ ու տղա խժռող, մեծ, հաստ ու ճարպոտ, ուժեղ, անխոցելի, տեղից չշարժվող, տեղում լափող, թափող ու թրքող մի երևույթ: Անպիտան մի բան, որ եթե դուք թագավորի տղա էլ չեք, բայց քաջ եք և ունեք թուր, ու մանավանդ եթե ծարավ եք, աղջիկ ու կամ տղա պիտի փրկեք վերահաս վտանգից, ու ձեր թուրն էլ սուր ու խոցող է՝ աշխարհը անպայման կազատեք այդ գարշահոտ այլանդակությունից, այդ աղտեղությունից, թրքահոտից: Ջուրը կհոսի և արդարորեն կբաշխվի երկրին, քաղաքին ու լույս աշխարհին:
Իսկ գիտե՞ք, որ «սովետի վախտից», այսինքն՝ ձեր տատերի ու պապերի ու մամա-պապաների ու ձեր մանկության «լուսավոր» օրերից Հայաստանը, միայն պաշտոնական ու մոտավոր հաշվարկներով կորցնում է իր բարձրլեռնային, քաղցրահամ, անուշ ջրի 70-80 տոկոսը: Չէ, ոչ թե ու ոչ միայն Սևանա լճի ջրի, այլ առհասարակ իր աղբյուրի, ակունքի, խողովակը ճխտած իր ողջ ոռոգման, խմելու, աղբյուրի, կամ հորերից հանած ջրի 70-80 տոկոսը: Ու սա «սովետի վախտի» գիտնականների հաշվարկ է, այսինքն՝ այն վախտերի, երբ դեռ ահագին գիտնական կար: Ու այս հաշվարկը վերահաստատում են հիմիկվա դեռ լրիվ չանհետացած գիտնականները և նաև Արևմուտքի գիտնականները: Հաստատում են ոչ այն պատճառով, որ «Սորոս» են իրենք, այլ որովհետև մենք ենք ԱՅԼԱՆԴԱԿ մեր ջրային ռեսուրսի հանդեպ, երկրի հանդեպ:
Եվ մեր այդ ԱՅԼԱՆԴԱԿ լինելու մի առհավատչյան էլ Սևանա լճի ու բոլոր լճերի, գետերի ու գետակների մեջ մեր թրքելն է` փոխաբերական և ուղիղ իմաստով` կոյուղին ջուրը լցնելու, աղբը ջուրը լցնելու, բոլոր ջրանցքները, գետերն ու գետակները մեր աղբը, մեր անասունների գոմաղբը լցնելու իմաստով:
Հուսամ` գլխի եք ընկնում, որ աղբյուրների, գետակների ու լճերի` անուշահամ, խմելու ջրային ռեսուրսի տեսակետից Հայաստանը այս աշխարհի եզակի վայրերից է նույնպիսի եզակի տարածաշրջանում:
Հուսամ` տեղյակ եք, որ աշխարհը չորանում է, անապատ է դառնում: Քաղցրահամ, անուշ ջրի պաշարները պակասում են ու խիստ սահմանափակվում:
Եթե տեղյակ չէիք` խնդրեմ` մի սելֆի անելու ու սոցցանցային մի ստատուսի փոխարեն մի քիչ այլուրեք տեղեկություն կարդացեք, հետ եկեք` շարունակեք սա կարդալ:
Հիմա պատկերացրեք այդ պատկերը դրսից, կողքից նայողի աչքով, «թագավորի տղի» աչքով, որի թուրն էլ է սուր ու կտրող, մարտահրավերներն էլ են ամբիցիոզ; Մանավանդ որ ինքը, այո, ծարավ է, այո, ուզում է սիրուն տղա ու աղջիկ փրկել, ուզում է քաղաք ու երկիր փրկել, մանավանդ որ ինքը ուզում է վերահաս քաղցրահամ ջրի համար արդեն սկսվող պատերազմների հաղթողներից ու ջրի ակունքներին տիրապետողներից մեկը դառնալ, այնպես, որ այդ ջրի ակունքը խնամվի, փայփայվի, ջուր տա ու փող բերի, կանաչեցնի և լինի զուլալ: Ի՞նչ պիտի անի այդ «թագավորի տղեն»: Պիտի սատկացնի հաստամարմին, հիմար, ինքնագոհ, ալարկոտ, մարդ լափող ու աղբյուրի բերանին, լճի մեջ, գետերի ակունքների մեջ թրքող վիշապին: Վիշապը չունի ապրելու իրավունք, որովհետև «Նոր Հայաստանում» չգիտեմ, բայց նոր աշխարհում` այս ՆՈՐ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ այս մարտահրավերները ՆՈՐ են ՈՒ ՆՈՐՈԳ, սուր են և կենսական, իսկ արքետիպը հին է ու կայուն բոլոր ազգերի հեքիաթներում: Արքետիպը վիշապին ոչնչացնելն է:
Իր կոյուղիները, թունաքիմիկատները, պարարտանյութերը, վառելանյութը, իր ձկնորսական ցանցերը, ժանգոտած ու սուզված նավերը, ավտոմեքենաները, անվադողերը, սպանված անասունների փորոտիքն ու կաշին ու ոսկորները` իր ԹՐԻՔԸ իր կենսատու ջրի ակունք` ՍԵՎԱՆԱ ԼԻՃ լցնող մարդկանց նախիրը վիշապօձ է և ենթակա է սատկելու: Իր գետակներն ու գետերը խողովակների մեջ քաշած, փոքր հէկերով իր երկիրը էլ ավելի չորացրած, անապատ դարձրած, իր քաղցրահամ բոլոր գետերը, ջրանցքները կոյուղով ու աղտեղություններով պղծած ծույլ, անբան, գարշահոտ վիշապօձը պիտի սատկի։ Երկրին է տեր պետք: Իրական տեր է պետք, որ նրանք էդ ջրերն ու էդ երկիրը բերել հասցրել են մեր օրերը, որպեսզի արժանավորին հանձնեն ու չթողնեն ծուլացած ապուշի ձեռքում, որ նախնիների ու նրանց նախնիների կտակած երկիրն ու ջրերը արտաքնոց է կարծել ու մեջը վեր ընկած է:
Այս երկրի քաղաքական տարտամ ու ծանծաղ միտքը, խորհրդային լինի, անկախության, նախահեղափոխական, հեղափոխական ոչ մի պահի չի ուզել, չի զորել, չի ձգտել հասկանալ ՋՐԻ ԽՆԴՐԻ այս մարտահրավերը: Մեծ հաշվով` հայրենիք ունենալու մարտահրավերը:
Այս երկրի քաղաքացիները` հայ հորջորջվածներս, անարժան բնակիչներն ենք այս երկրի, ու ոչ երբեք` տերերս: Եվ մենք մեզանից երկրի քաղաքական այրեր և տիկնայք ենք մոգոնում և ուղարկում երկիրը տնօրինելու, իսկ նրանք փոխակերպվում են ստահակների, սպառողների և թալանչիների: Մեզ այդպես է թվում: Մինչդեռ իրականում նրանց մեջ ու մեր մեջ` մեծագույն մասիս մեջ ԿԱ ԱՅԴ ԽԱԹԱՐՎԱԾ ԳԵՆԸ, և մենք այսպես շարունակաբար վերարտադրելու ենք դատապարտված պորտաբույծ ավազակի, փնթի սպառողի, քաղաքական գործիչ հորջորջվածի էդ տեսակը… Եթե մարտահրավերը, եթե թշնամին, օտարը, թրով էդ տղան` օտար կամ հարազատ, էդ թուրը հաստացած գլուխներիս ու ճարպակալած փորներիս դեմ չանի ու չսկսի պատռել:
Ահա դա է, դա և միայն դա կլինի հեղափոխությունը: Ահա էդ ժամանակ կամ կսատկենք, կամ կվերածնվենք: Որովհետև այսպես` ինչպես կանք` մենք իրականում սատկած ենք, մենք ո՛չ մեզ, ո՛չ մեր սերունդներին պետք չենք:
Հակոբ Գրիգորյան
«Չորրորդ իշխանություն», թիվ 27, 2020