... Բիոդեգեներատները

ՌԵՏՐՈ խորագրի ներքո շարունակում ենք ներկայացնել «Չորրորդ իշխանություն» թերթում Հայաստանում հանքարդյունաբերությանը վերաբերող հրապարակումների շարքը:

«Չորրորդ իշխանություն», 6 ապրիլի, 2018թ.

Ինչ է հար­կա­վոր ի­մա­նալ... տաղտ­կա­լի, կարծ­րա­տի­պա­յին ու տուֆ­տա ար­տա­հայ­տութ­յան հա­մար կնե­րեք, բայց տաղտ­կա­լի­նե­րի մա­սին, ...բիո­դե­գե­նե­րատ­նե­րի մա­սին եմ խո­սում, այն­պես որ՝ սա­զա­կան է։

Եվ այս­պես՝ ինչ է հար­կա­վոր ի­մա­նալ... ­Ռու­մի­նիա­յի Բ­րեի­ներ հան­քի մա­սին. սրա­նից մի քա­նի օր ա­ռաջ ­Ռու­մի­նիա­յի այդ հան­քից ար­տա­հո­սած թթվա­յին դրե­նա­ժի ջրե­րը, ո­րոնք հա­գե­ցած են ծանր և վտան­գա­վոր մե­տաղ­նե­րով՝ մի քա­նի ժամ­վա ըն­թաց­քում ոչն­չաց­րել են ­Լե­պուշ գե­տի ձկնաշ­խար­հի մոտ 90 տո­կո­սը։ Վ­տանգ­ված են նաև կեն­դա­նա­կան աշ­խար­հի մյուս ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը, գե­տի ամ­բողջ ա­վա­զանն է վտանգ­ված և շրջա­կա ողջ գյու­ղատն­տե­սութ­յու­նը, վտանգ­ված է ­Լե­պու­շի հոս­քի ուղ­ղութ­յամբ ա­մեն բան։ ­Մարդ­կութ­յու­նը` որ­պես կեն­դա­նա­կան ՎՏԱՆԳՎԱԾ աշ­խար­հի մի մաս, չենք ա­ռանձ­նաց­նում, մա­նա­վանդ որ հենց մարդ­կութ­յունն է մե­ղա­վոր տե­ղի ու­նե­ցա­ծի հա­մար։ ­Տա­րած­ված տե­ղե­կութ­յու­նում նշվում է, որ տե­ղի ու­նե­ցա­ծի գլխա­վոր պա­տաս­խա­նա­տուն ­Ռու­մի­նիա­յի պե­տութ­յունն է՝ չի վե­րահս­կում ի­րա­վի­ճա­կը և ներդ­րում­ներ չի ա­նում հան­քե­րի վնա­սա­զերծ­ման հա­մար։

Հի­մա։ Իսկ ինչ է հար­կա­վոր ի­մա­նալ ­Հա­յաս­տա­նի... Արծ­վա­նի­կի ջրամ­բա­րի մա­սին, բա­ցի այն, որ այդ տե­ղա­նու­նը՝ Արծ­վա­նիկ և ՀՀ բնութ­պահպ­նա­խը՝ Արծ­վիկ՝ ան­վա­նա­կից են, ԱԴԱՇ, այս­պես ա­սած... Եվ այս­պես, ու­ղիղ եր­կու տա­րի է, ինչ ­Հա­յաս­տա­նի և հա­մաշ­խար­հա­յին հան­րութ­յա­նը տեղ­յակ է պահ­վել որ.

• ­Մի­ջազ­գա­յին չա­փա­նիշ­նե­րի հա­մե­մատ՝ այս պո­չամ­բա­րի ներ­կա­յիս նա­խա­գի­ծը ա­նըն­դու­նե­լի է ֆի­զի­կա­կան ան­կա­յու­նութ­յան ա­ռու­մով, քա­նի որ վե­րըն­թաց բարձ­րաց­ման մե­թո­դը խոր­հուրդ չի տրվում կի­րա­ռել սեյս­մաակ­տիվ գո­տի­նե­րում, և քա­նի որ պո­չե­րի հե­ղու­կա­ցու­մը երկ­րա­շար­ժի ժա­մա­նակ հան­գեց­նում է ան­կա­յու­նութ­յան մեծ հա­վա­նա­կա­նութ­յան (պատ­նե­շի պա­տի վթա­րա­յին փլու­զում և թա­փոն­նե­րի ար­տա­հո­սում)։ ­Սա­կայն պատ­նե­շի շե­պերն այն­քան զա­ռի­թափ չեն, որ­քան մյուս օ­րի­նակ­նե­րը ­Հա­յաս­տա­նում, և փլուզ­ման հա­վա­նա­կա­նութ­յունն ա­վե­լի փոքր է։ Չ­նա­յած դրան, ստո­րին շե­պի հատ­վա­ծը ...գտնվում է ան­մի­ջա­պես Ս­յու­նիք գյու­ղի վե­րևում...

• Ա­վա­զա­նի դե­կան­տաց­ված ջու­րը հե­ռաց­վում է ան­մի­ջա­պես շրջա­կա մի­ջա­վայր...

• Ամ­բար­տա­կի ար­տա­քին շե­պի վրա գտնվող վե­րա­կանգն­ման նյու­թի բա­րակ շեր­տը հակ­ված է է­ռո­զիա­յի, դրա հե­տևան­քով պո­չամ­բա­րի մա­կե­րևու­թա­յին ջրի հոս­քը կա­րող է ներ­թա­փան­ցել ջրու­ղի­ներ։

Հի­մա Ախ­թա­լա­յի պո­չամ­բա­րից ու Ա­լա­վեր­դուց ­Դե­բեդ գե­տը թափ­վող այ­լան­դակ թա­փոն­նե­րը հի­շեք։ ԱՅՈ, նրանք, որ թափ­վում են և Արծ­վա­նի­կի ա­դաշ Արծ­վի­կը հա­նուն ...ՀՅԴ և ­Հան­րա­պե­տա­կան կոա­լի­ցիա­յի, հա­նուն ինք­նա­բավ և ինք­նի­մաստ լռութ­յան, ...թե­թևա­կի, ժա­մա­նակ առ ժա­մանա­կ մարդ­կանց է ու­ղար­կում՝ փոր­ձաքն­նեն, ա­պա խորհր­դա­վոր լռում է, ժա­մա­նակ առ ժա­մա­նակ էլ, դարձ­յալ խորհր­դա­վոր հիս­տե­րի­կա­նում. թե՝ մի չա­փա­զանց­րեք՝ ՄԱՀ ԿԱՄ ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆ։

ԱՍՈՒՄ ԵՆ՝ Արծ­վի­կը հա­տուկ է չա­րա­նում, երբ ­Թե­ղու­տի ու Շ­նո­ղի ա­նունն են տա­լիս։

Հի­մա, ի հե­ճուկս Արծ­վի­կի և ­Լի­դիա­նի, մի փաստ հի­շա­տա­կենք՝ Ա­մուլ­սա­րում սպաս­վում է մոտ 17 մի­լիոն տոն­նա ծծմբա­կան թթվի ա­ռա­ջա­ցում... ­Չէ, մի ան­հանգս­տա­ցեք, ամ­բողջ 17 մի­լիո­նը միան­գա­մից չի ա­ռա­ջա­նա, այլ փոքր, չէ՜, փոք­րիկ, չէ՜՝ պու­ճու­րիկ խմբե­րով. 5 տոն­նա մի ան­գամ, 50` մյուս ան­գամ՝ այն­պես, որ ե­թե ա­ռա­ջա­նա ու մար­դիկ մեռ­նեն՝ աշ­խար­հում ա­ռա­ջին տեղը զբա­ղեց­նենք էդ սև ցա­վից, ...մի խոս­քով։ 

Հե­տո, դե ես էլ մի տե­սակ ՀՅԴ ան­դամ, կոա­լի­ցիոն կա­ռա­վար­ման ևս մի ֆե­նո­մեն Արծ­վի­կին շատ եմ բար­ձում։ Ին­քը չի կա­րող, չգի­տի և չի ու­զում։

Բայց ախր այ ...բիո­դե­գե­նե­րատ­ներ, դի­ցուք ՀԻՆԳ ՏՈՆՆԱ է ծծմբա­կան թթվի ար­տա­հոս­քը, ի՞նչ եք ա­նե­լու։ ­Կամ, ա­վե­լի ճիշտ՝ Ախ­թա­լա­յից ­Դե­բեդ գետ վեր­ջին թա­փո­նա­թա­փութ­յու­նը ճիշտ այդ չա­փի էր, կամ կրկնա­կի ա­վել։ Ի՞նչ ա­րե­ցին։ Ո­չինչ։ Որ­պես քի­միա­կան զենք, չե­րեզ Վ­րաս­տա­նի թրքաբ­նակ ­Մառ­նեու­լի շրջան, ու­ղար­կե­ցին գե­տի հո­սան­քն ի վար՝ ու­ղար­կե­ցին Ադր­բե­ջանը թու­նա­վո­րե­լու։ ­Թե­ղուտն էլ էին դրա հա­մար մշա­կում՝ ծա­խած հան­քա­քա­րի փո­ղե­րը ­Վա­լե­րի­կին, ­Սեր­ժի­կին, Ռո­բի­կին, պո­չամ­բա­րի թույ­նը՝ ­Դե­բեդ՝ թուր­քի քո­քը կտրե­լու...­Պատ­կե­րաց­րեք, միայն պատ­կե­րաց­րեք ինչ­պի­սի հզոր, ե­ռա­կի հար­ված կլի­ներ՝ Ախ­թա­լա­յին ու Ա­լա­վեր­դուն ­Դե­բե­դը թու­նա­վո­րե­լու մե­ծա­գույն մի­սիա­յի շրջա­նակ­նե­րում կմիա­նար ­Թե­ղու­տը... և Ադր­բե­ջա­նը չո­քած կլի­ներ մի քա­նի տա­րի անց։ ­Բուկ­վալ­նո։

Քա­ջա­րա­նի ու ­Մեղ­րիի կող­մից էլ նույնն են ա­նում, ­հի­մա էլ Ա­մուլ­սար-­Սևան գո­տում են քի­միա­կան հար­ձա­կում պատ­րաս­տում։ ­Սա մեծ ստրա­տե­գիա է։ ­Մե­ծա­գույն։ ­Սա ­Կա­մի­կա­ձեի վարք է, ...միակ տար­բե­րութ­յամբ ...ժո­ղո­վո՛ւրդն է էս­տեղ թու­նա­վոր­վում ու քաղց­կե­ղից մեռ­նում, Ադր­բե­ջանն է էն­տեղ իբր թու­նա­վոր­վում, իսկ ...բիո­դե­գե­նե­րատ­նե­րը քո­չում են՝ փող­ե­րը շա­լա­կած։ ­Կամ ար­դեն քո­չել են։ ­Կամ դեռ լա­փե­լու, թա­փե­լու ու թրքե­լու բան կա... ­Քիչ անց կքո­չեն։

...Այն­պես որ ...չենք ե­ղել մենք ոչ մի ­Ռու­մի­նիա­յում ու չենք տե­սել մենք ոչ մի ­Լե­պուշ գետ։ ­Մենք ու­նենք Ա­րաքս, Ար­փա, ­Սևան ու ­Դե­բեդ։

Միհրդատ Եվպատոր