Երկիր քրֆելու փեշակը

ՌԵՏՐՈ խորագրով սկսում ենք ներկայացնել Ամուլսարի կրկին արդիական դարձած խնդրին առնչվող «Չորրորդ իշխանություն» թերթի ուշագրավ նախկին հրապարակումները:

«Չորրորդ իշխանություն», 2 փետրվարի, 2018թ.

Հայ մի բա­նաս­տեղծ, մի գրող ան­ցած տաս­նօր­յա­կում երկ­րիս սոց­ցան­ցը և ­մա­սամբ էլ մա­մու­լը «ցնցեց» իր մի բա­նաս­տեղ­ծութ­յամբ, ա­վե­լի ճիշտ` դրա եր­կու տո­ղում երկ­րի հաս­ցեին գոր­ծած­ված հայ­հո­յա­խո­սութ­յամբ՝ քֆուր­նե­րով։ ­Մա­մուլս ու սոց­ցանցս ա­լիք տվե­ցին ու ա­լե­կոծ­վե­ցին, դա­տա­պար­տե­ցին ու պաշտ­պա­նե­ցին... մի խոս­քով, դրսևո­րե­ցին գրե­թե բարձ­րա­գույն քա­ղա­քա­ցիա­կա­նութ­յուն, և ­բա­նաս­տեղ­ծը եր­կու օ­րում «հոգ­ևոր» կա­պի­տալ վաս­տա­կեց՝ հան­րա­հայտ դար­ձավ շատ ա­վե­լի լայն շրջա­նա­կում, քան հան­րա­հայտ էր պե­տա­կան ինչ-ինչ մրցա­նակ­ներ ստա­նա­լուց հե­տո։

Այ­սինքն, գո­նե մի քա­նի օ­րով ի­րա­պես հան­րահռ­չակ­վեց։ ­Հա­մոզ­ված եմ՝ բա­նաս­տեղ­ծը այս­պի­սի բուռն ար­ձա­գան­քի չէր սպա­սում։ Ակն­կա­լիք թերևս ու­ներ, բայց ոչ այս­պես մասշ­տա­բա­յին...
 
­Բա­նաս­տեղ­ծը իր այս քայլն ա­րել էր «եր­ևե­լի» պե­տա­կան ու կի­սա­պե­տա­կան-բիզ­նես, գի­տա­կան (ըստ իս՝ բո­լո­րը չա­կերտ­նե­րով) այ­րե­րի (սա էլ չա­կերտ­նե­րով) տա­րի­ներ տևած, հետ­ևո­ղա­կան հայ­հո­յա­խո­սութ­յու­նից՝ եր­կիր քրֆե­լուց հե­տո։ Քր­ֆել են խոս­քով և ­գոր­ծով։ ­Նույնն ա­րել են, դարձ­յալ տա­րի­նե­րով, ա­րել են «ներդ­րու­մա­յին» ծրագ­րե­րով ­Հա­յաս­տան խու­ժած ըստ էութ­յան բո­լոր բիզ­նես կա­ռույց­նե­րը, ո­րոնք կապ են ու­նե­ցել հան­քարդ­յու­նա­հան­ման, կո­մու­նալ ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի հետ, ո­րոնց  ­Հա­յաս­տան բե­րե­լու միջ­նոր­դը, կը­ռի­շը կամ փա­յա­տե­րը ե­ղել են նույն այն «եր­ևե­լի­նե­րը»։ ­Հի­շեց­նեմ՝ եր­կիր ա­սե­լով, եր­կիր քրֆե­լով ի­րենք բո­լո­րը ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ նկա­տի ու­նեն։

Վեր­ջին հաշ­վով, խոսքն այն մա­սին է, որ երկ­րի զա­վակ­նե­րը՝ ­Հա­յաս­տա­նում կամ որ­ևէ տեղ հայ ծնված­նե­րը, ո­րոնք ի­րենց կամ որ­ևէ մոր կուրծքն են կե­րել, մե­ծա­ցել այս կամ այն չա­փով ազ­գա­յին քա­ղա­քակր­թութ­յան կամ դրան առնչ­վող ինչ-ինչ ար­ժեք­նե­րով (դե, են­թադ­րա­բար), հայ­րե­նա­սեր են բո­լորն անխ­տիր, հայ­րե­նան­վեր են մինչև վեր­ջին կա­թիլ ար­յու­նը, եր­գեր գի­տեն փա­ռա­վոր, պա­րե­լիս... մի խոս­քով, մի օր՝ հենց լավ, կար­գին, «չաղ» ա­ռիթ է ներ­կա­յա­նում՝ ԱՆՊԱՅՄԱՆ քրֆում են եր­կի­րը։ ­Ցան­կա­լի է հրա­պա­րա­կավ, հան­րայ­նո­րեն։ ­Գոր­ծով կամ խոս­քով։ Եր­բեմն էլ գոր­ծով  և ­խոս­քով՝ միա­բան։ Ինչ­պես օ­րի­նակ ա­կա­դե­մի­կոս ­Ռա­Ձի­կը, կամ «ոս­կե­բե­րան» հհկա­կան ­Գա­լուս­տը, կամ դարձ­յալ հհկա­կան ­Վահ­րա­մը՝ ­Վա­նա­ձո­րից, որ ու­զում է ­Լո­ռու Արդ­վին հան­քարդ­յու­նա­հա­նել...

­Գոր­ծա­րար­նե­րը՝ հայ, ինչ­պես օ­րի­նակ Արծ­վա­նի­կի՝ ­Հա­յաս­տա­նի ա­մե­նա­մեծ պո­չամ­բա­րի ա­րա­րիչ­նե­րը, կամ ­Քա­ջա­րա­նի, Թե­ղու­տի, Հ­րազ­դա­նի, Ա­լա­վեր­դու, ու ե­սի­մէ­լորջ­հան­դա­մի պո­չամ­բա­րա­գետ հան­քարդ­յու­նա­հա­նող­նե­րը այլ կերպ են վար­վում՝ «աշ­խա­տա­տե­ղեր են ստեղ­ծում», երկ­րի բյու­ջե փող են մու­ծում՝ եր­ևե­լի հար­կա­տու­ներ են ի­րենք։ ­Հա­ճախ հար­կա­տու են ի­րենց օր­թաղ­նե­րի (թուր­քե­րեն բառ, որ կա­յուն նստած է եր­կիր քրֆող­նե­րի բա­ռա­պա­շա­րում) հետ միա­սին, ո­րոնք ար­տա­սահ­մա­նից են, դրանց հետ միա­սին են խոսք և ­գործ միա­բա­նութ­յամբ քրֆում եր­կի­րը։ ­Դաշ­նակ­նե­րը, դե ան­տա­ռի ու փոքր հէ­կե­րի գծով են քրֆում և ն­րանց են միա­ցել մարզ­պե­տա­րան­նե­րի և ­քա­ղա­քա­պե­տա­րան­նե­րի նախ­կին ու ներ­կա բո­լոր շե­ֆերն ու են­թա­շե­ֆե­րը՝ այդ երկ­րի գրե­թե բո­լոր գե­տե­րը, գե­տակ­ներն ու ա­ռու­նե­րը խո­ղո­վակ­նե­րի մեջ քա­շե­լով։ Երբ դաշ­նակ մի ղե­կա­վա­րին փո­խա­րի­նում է մեկ ու­րի­շը, ա­սենք՝ ­Մար­տու­նին փո­խա­րի­նում է ­Մի­քա­յե­լը, կամ շրջա­կա մի­ջա­վայ­րը պահ­պա­նել է սկսում Արծ­վի­կը (արծ­վե­նի հա­յաց­քով երկն­քից, թերևս), և­ ա­սենք վար­չա­պետ ­Կա­րեն ­Կա­րա­պետ­յա­նը ար­գե­լում է, խստիվ ար­գե­լում է ան­տառ­նե­րի խու­լի­գա­նա­կան հա­տու­մը, նույ­նիսկ պե­տա­կան և­ օ­րի­նա­կան պատ­վե­րի պատ­ճա­ռա­բան­մամբ, դաշ­նակ­նե­րը ստեղ­ծա­գոր­ծա­բար փնտրում և գտ­նում են եր­կիր քրֆե­լու ալ­տեր­նատ ու­ղի­ներ։ Օ­րի­նակ՝ ան­տառ­նե­րի սա­նի­տա­րա­կան հատ­ման ­Մար­տու­նի հան­ճա­րեղ հնար­քին փո­խա­րի­նում է ­Հա­յաս­տա­նի ան­տառ­նե­րը... ճահ­ճա­ցու­մից փրկե­լու ­Մի­քա­յե­լի գյու­տը, ո­րը դաշ­նակ­նե­րը հա­մա­ռո­րեն փոր­ձում են կի­րա­ռել։ Ա­սում են՝ պետք է ճահ­ճաց­ման մե­ղա­վոր ծա­ռե­րը բնի ա­մե­նա­հիմ­քից հա­տել։ Եվ որ­պես ա­պա­ցույց բե­րում են Ս­ևա­նի բարձ­րա­նա­լու հետ ա­ռա­ջա­ցած ճահ­ճաց­ման խնդիր­ներն ու փոր­ձը։ ­Բայց թե դա ինչ կապ ու­նի մնա­ցած ­Հա­յաս­տա­նի հետ և­ էլ որ­տեղ են ­Հա­յաս­տա­նում ջրեր բարձ­րա­նում, դաշ­նակ­նե­րը չեն ա­սում՝ կու­սակ­ցա­կան գաղտ­նիք է։ ­Նույ­նիսկ մի­ջազ­գա­յին բնա­պահ­պա­նա­կան կա­ռույց­նե­րի են դի­մում՝ ճահ­ճա­ցում­նե­րի դրա­մաշ­նորհ ստա­նա­լու հա­մար և ­վի­րա­վոր­վում են, ե­թե չեն ստա­նում և ...քրֆում են, կա­ռույ­ցը, ա­պաև ­Հա­յաս­տա­նը։ Են­թադ­րում եմ, որ նախ՝ կա­ռույ­ցը։

Հի­մա, դառ­նա­լով ա­մե­նա­չեղծ­ված­նե­րին, չքա­ղա­քա­կա­նաց­ված­նե­րին ու ­Հա­յաս­տա­նի գոր­ծա­րար կո­չեց­յալ դաշ­տի հետ ա­ռայ­սօր կապ չու­նե­ցած­նե­րին...

 ՀՀ  նա­խա­գա­հի թեկ­նա­ծու Ար­մեն ­Սարգս­յա­նը, Եր­ևա­նում այս ու այն կողմ շրջե­լով և մ­տա­ծե­լով՝ դառ­նա ՀՀ նա­խա­գահ (նոր սահ­մա­նադ­րութ­յան շրջա­նակ­նե­րում), թե ոչ՝ հա­մա­ռո­րեն պայ­քա­րում է եր­կու նե­գա­տի­վի դեմ՝ ա­պուշ բամ­բա­սան­քի՝ թե քսան տա­րի ա­ռաջ ­Վազ­գեն ­Սարգս­յա­նի ապ­տա­կից հե­տո է ին­քը լքել ­Հա­յաս­տա­նը, և Ա­մուլ­սա­րի ա­նա­մոթ գոր­ծար­քին իր առն­չութ­յամբ։ Ընդ ո­րում, մի­շի­կա­կան և ­սեր­ժի այ­լա­զա­նա­կան մա­մու­լը ա­մեն ինչ ա­նում է, որ Ար­մեն ­Սարգս­յա­նը հիմ­նա­կա­նում մնա ­Վազ­գե­նի ապ­տա­կի մա­սին հեր­յու­րան­քի շրջա­նակ­նե­րում, իսկ Ա­մուլ­սա­րը... իսկ Ա­մուլ­սա­րի մա­սին Ար­մենն ա­սում է, որ (այլևս) կապ չու­նի դրա հետ։ Էդ մի ժա­մա­նակ էր, որ ներդր­մամբ (ըստ մեզ՝ քֆու­րով) հե­տաքրքր­ված՝ ին­քը ­Չարլզ-ար­քա­յազ­նին բե­րեց, ցու­ցադ­րեց, բա­ցատ­րեց... ու հե­տո ձեռ քա­շե­ցին։ ԲԱՅՑ... ա­սում եմ ես՝ Ա­մուլ­սա­րը մնաց, և­ այն այս պա­հին այս երկ­րի գլխին կախ­ված վատ­թա­րա­գույն վտանգն է ըստ բնա­պահ­պան­նե­րի վեր­լու­ծութ­յան։ 

Այս ա­մե­նին ա­կան­ջա­լուր մեր մյուս չեղծ­ված-չպղծվա­ծը՝ ­Ռու­բեն ­Վար­դան­յա­նը, իր ­Նու­բար Ա­ֆե­յան գոր­ծըն­կե­րոջ հետ միա­սին ա­սում են, որ Ա­մուլ­սա­րը ի­րենք դի­տար­կում են որ­պես զուտ ԲԱՆԿԱՅԻՆ ԳՐԱԳԵՏ ԵՎ ԷՖԵԿՏԻՎ գոր­ծարք, և­ ի­րենք ըն­դա­մե­նը բանկ են և ԼԻԴԻԱՆԸ ի­րենք չեն։ Ի­րենք բանկ են, որ հսկա­յա­կան վարկ է տա­լիս ԼԻԴԻԱՆԻՆ։ ­Լի­դիա­նը, ա­յո, ի­րենք չեն։ ­Լի­դիա­նը, ա­սենք այս­պես, ԱՄՆ-ն­ է և­ ի­րենց՝ հա­յոր­դի­նե­րից հե­տո, ի­րենց՝ թա­թախ­վե­լուց հե­տո, ­Լի­դիանն էլ, ԱՄՆ-ն­ էլ լիա­զոր ի­րա­վունք ու­նեն եր­կիր քրֆե­լու, ­Հա­յաս­տա­նը քրֆե­լու։ ­Սա, ա­սեմ, Ար­մեն ­Սարգս­յա­նին էլ հստակ վե­րա­բեր­վում է, ո­րով­հետև թե՛ ին­քը, թե՛ ­Ռու­բենն ու ­Նու­բա­րը, հստակ հաս­կա­նա­լով, աչք­նե­րը բաց տես­նե­լով, որ ­Լի­դիա­նը կա­րող է ռա­դիոակ­տիվ աղ­բով ոչն­չաց­նել եր­կու գե­տե­րի՝ Ար­փա­յի ու Ո­րո­տա­նի ա­վա­զան­նե­րը և ­Հա­յաս­տա­նի քաղց­րա­համ ջրի մե­ծա­գույն ու ե­զա­կի ռե­սուրս Ս­ևա­նը, ա­նում են այն, ինչ ա­րել են՝ բիզ­նես և­ ոչ մի անձ­նա­կան խնդիր... ­Հա­յաս­տա­նի դեմ։ Ընդ­հա­կա­ռա­կը՝ Ավ­րո­րա և ­Տաթև, ընդ­հա­կա­ռա­կը, հա­մոզ­ված եմ՝ ներդ­րու­մա­յին հսկա ծրագ­րեր ԻՏ ո­լոր­տում՝ սա Ար­մե­նի դեպ­քում...  բայց այդ ա­մե­նը՝ բնա­պահ­պան­նե­րի վատ­թա­րա­գույն տես­լա­կա­նով՝ ոչն­չա­ցած ­Հա­յաս­տա­նում, ո­րը այ­սօր ար­դեն քաղց­կե­ղի գծով ա­ռա­ջա­տար եր­կիր է ամ­բողջ աշ­խար­հում։ ­Հի­մա ԱՄՆ-ից, ՌԴ-ից, Ֆ­րան­սիա­յից ի՞նչ պա­հան­ջես։ Որ չհայ­հո­յե՞ն։ Է, նրանք երկ­րի զա­վակ­նե­րի այս­պի­սի դրսևոր­ման հա­մե­մատ՝ պար­կեշ­տա­գույն վարք են դրսևո­րում։

Հու­սիկ կո­չեց­յալ այդ բա­նաս­տեղ­ծը, ու­րեմն, ա­րել է այն, ինչ ա­րել են վեր­ևում նշված­նե­րը։ Իր ներ­սը նա­յե­լու և­ ինքն ի­րեն քննե­լու և ­փո­խե­լու փո­խա­րեն, դա ա­նե­լու կա­րո­ղութ­յուն չու­նե­նա­լու դեպ­քում՝ ինքն ի­րեն հայ­հո­յե­լու փո­խա­րեն, դա էլ ա­նե­լու ան­կա­րութ­յան դեպ­քում մնա­ցած­նե­րին հայ­հո­յե­լու փո­խա­րեն նա խոս­քով, որ է և­ իր գոր­ծը՝ հայ­հո­յել է եր­կի­րը: ԵՐԿԻՐԸ։ Ի­րեն ծնո­ղին, իր օր­րա­նը։

Ցա­վում եմ և կս­կի­ծով եմ ա­սում, բայց նրանք բո­լո­րը ի­րենք ի­րենց ՄԱՅՐ ԵՆ ՀԱՅՀՈՅԵԼ և­ ա­մեն օր այդ գոր­ծի վրա են։

Եվ որ­ևէ բան այս­տեղ կփոխ­վի միայն, երբ ի­րենք բո­լո­րը, ես ու դուք սա գի­տակ­ցենք։ Ո­րով­հետև մենք՝ այս­պես ա­սած, ան­մեղ­սու­նակ­ներս, նույն դաշ­տի ա­պա­հո­վող­ներն ենք՝ մեր պա­րա­պութ­յամբ։