«Սոցիալապես անապահով խավը». ով ով է

«Չորրորդ իշխանություն» թիվ 9

Ռուսական «Վերսիյա» պարբերականը հանդես է եկել սենսացիոն հրապարակմամբ, որտեղ մանրամասն ներկայացված է Հայաստանի ներկա քրեաօլիգարխիկ տնտեսական համակարգը, նրա առանձնահատկությունները, և ամենակարևորը` մեկ առ մեկ նշված է, թե մեր երկրի բարձրաստիճան պաշտոնյաները ինչ բիզնես ունեն, որ ոլորտներում, որքան կապիտալ են կուտակել: Վստահաբար, այս սկանդալային փաստերը շատ լուրջ արձագանք են ունենալու: Մենք ձեզ ենք ներկայացնում ռուսական պարբերականի` «Ինչո՞ւ են Հայաստանի շարքային քաղաքացիների` կյանքը բարելավելու բոլոր փորձերը դատապարտված» վերնագրով հոդվածը:

ԿԼԱՆԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՁԵՎԱՎՈՐՈՒՄԸ

Գաղտնիք չէ, որ Հայաստանում հասարակական և սոցիալական կարևոր գործընթացները բուռն արձագանք են գտնում ոչ միայն Ռուսաստանի հայության շրջանում, այլև ընդհանուր առմամբ ռուսական հասարակությունում: Տարբեր գնահատականներով, Ռուսաստանում աշխատում է Հայաստանի մոտ 800 հազար քաղաքացի: Պետության շահերը պետական ապարատի գրեթե բոլոր օղակներում ձևափոխված են պետական բարձրաստիճան պաշտոնյաների շահադիտական ձգտումներով, ստեղծված է կազմակերպված հանցավորության աննախադեպ բուրգ, որը ամբողջությամբ իրեն է ենթարկել իրավապահ մարմինները, դատական համակարգն ու խորհրդարանը:

Պաշտոնապես հռչակված ֆինանսաբյուջետային համակարգին զուգահեռ պետական համակարգում գործում է ստվերային ֆինանսական հոսքերի ձևավորված համակարգ, որը էականորեն գերազանցում է պաշտոնական բյուջետային համակարգը: Ինչպես մենք գտնում ենք, Սերժ Սարգսյանի նախագահության մեկնարկով սկսվեց փողոցային քրեական տարրերի կտրուկ ներհոսքը պետական կառավարման բարձրագույն մարմիններ, ինչը հանգեցրել է հանցավորության կտրուկ աճի:

Ըստ Մոսկվայի «Միաբանություն» ակումբի ղեկավար Սմբատ Կարախանյանի, իշխանությունը կեղծիքների և ուժային ճնշման ճանապարհով ձևավորված է օլիգարխներից, կրիմինալից և արտաքին ազդակներից: Նշելով, որ իշխանության վերին հատվածը իր ձեռքերում է պահում երկրի բոլոր ակտիվների և ձեռնարկությունների 85%-ը, ինչպես նաև վերահսկում է ֆինանսական հոսքերի գրեթե 90%-ը, Կարախանյանը ընդգծել է, որ նման իրավիճակում հեգնանք են առաջացնում Հայաստանի ղեկավարների խոսքերը կոռուպցիայի և կաշառակերության դեմ պայքարի մասին:

Ռուսական պարբերականի կարծիքով, Հայաստանում օլիգարխիկ և կոռուպցիոն սխեմաների առանձնահատկությունը դրանցում քրեական աշխարհի ուժեղ և հրապարակային ներկայությունն է: Բացի այդ, առկա է նաև օլիգարխների, կոռուպցիոներների և կրիմինալիտետի ամուր խմբվածություն ղարաբաղյան կլանի բուրգի գագաթի շուրջ: «Նշենք, որ կլանի անդամների մեծամասնությունը ծագումով Ղարաբաղից չէ, սակայն ստիպված է խաղալ այն կանոններով, որոնք թելադրվում են բուրգի գագաթի ներկայացուցիչների կողմից», նշել է «Վերսիյա»-ն:

Ի տարբերություն նախկին խորհրդային երկրների, Հայաստանում այդպես էլ լուրջ հակակոռուպցիոն օրենսդրություն չձևավորվեց:

ՔՐԵԱԾԻՆ ՓՈՂԵՐԻ ՀԵՏՔԵՐՈՎ

Կապիտալի արտահանումն ու լվացումը հայկական օլիգարխները և բարձրաստիճան պաշտոնյաները իրականացնում են նման գործերի համար ավանդական դարձած վայրերում. Շվեյցարիա, Կիպրոս, Լիբանան, ԱՄԷ, Լիխտենշտեյն, Ջերնսի կղզի (Մեծ Բրիտանիա) և այլն:

Սակայն, աչքի է զարկում նաև այլ երկրներում փողերը «թաքցնելու» և լվանալու միտումը: Այդ առումով, «Վերսիյա»-ն նշում է Հարավային Եվրոպայի և Բալկանների երկրները (Խորվաթիա, Չեռնոգորիա, Իտալիա, Բուլղարիա, Ռումինիա և Հունաստան), Իսրայել (օրինակ, «Ապոալիմ» բանկը), և որոշ այլ տվյալներով, նույնիսկ Թուրքիան (անշարժ գույքի ձեռքբերում), իսկ Լատինական Ամերիկայի երկրներից` Արգենտինան և Բելիզը: Դատելով մամուլի որոշ հրապարակումներից, ԱՄՆ-ի հատուկ ծառայությունները նույնպես արձանագրել են իրենց երկրում փողերի լվացման փորձեր` Հայաստանի օլիգարխների, կոռուպցիոներների, ինչպես նաև նրանց լիազորված անձանց կողմից:

Եվ ահա, մինչև բուն փաստերի հրապարակումը, «Վերսիյա»-ն ուշադրություն է հրավիրել դեռևս 2006թ. դեկտեմբերին լույս տեսած «Ֆորբս-Հայաստան» ամսագրի առաջին համարի մի հրապարակման վրա: Ամսագիրը հրապարակել էր Հայաստանի 10 ամենահարուստ մարդկանց ցուցակը` առանց նրանց հարստության մասին տվյալների: Ռուսական թերթը ևս մեկ անգամ ներկայացրել է այդ ցուցակը (ցուցակում ընդգրկված մարդիկ նշված են այն ժամանակվա պաշտոններով կամ դիրքով):

1. Գագիկ Ծառուկյան - ԲՀԿ նախագահ, «Մուլտի Գրուպ» կոնցեռնի սեփականատեր

2. Արմեն Ավետիսյան* - Մաքսային վարչության պետ

3. Միխայիլ Բաղդասարով - «ՄԻԿԱ» ընկերության նախագահ և «Արմավիայի» սեփականատեր

4. Հրանտ Վարդանյան - «Գրանդ Տոբակոյի» և «Գրանդ Քենդիի» նախագահ

5. Սուքիասյանների ընտանիք - «ՍԻԼ» կոնցեռն

6. Երվանդ Զախարյան* - Երևանի քաղաքապետ

7. Ռոբերտ Քոչարյան* - Հայաստանի նախագահ

8. Սերժ Սարգսյան* - ՀՀ ՊՆ նախարար

9. Անդրանիկ Մանուկյան* - կապի և տրանսպորտի նախարար

10. Դավիթ Հարությունյան* - արդարադատության նախարար

«Վերսիյա»-ն հատուկ ընդգծել է, որ այս 10-ից 6-ը (*) պաշտոնապես գտնվել են գործադիր իշխանությունում և միայն աշխատավարձով են ապրել:

ՓԱՍՏԵՐ ՆԱԽԿԻՆ ՊԱՐՏԿՈՄԻ ՄԱՍԻՆ

Ահա այսպիսի, կարելի է ասել, ներածականից հետո ռուսական պարբերականը անցնում է սկանդալային փաստերի: Ըստ պարբերականի, լինելով գործող համակարգի հիմնադիր, երկրորդ նախագահ Ռ. Քոչարյանը (1998-2008թթ.) կարողացել է իր ձեռքում կենտրոնացնել փոքր երկրի չափանիշներով ահռելի հնարավորություններ: Դրանք ունեն ինչպես նյութական, այնպես էլ ոչ նյութական տեսք: «Ինչպես մենք ենթադրում ենք, իր կառավարման տարիներին, «իշխանության կուսակցության» ներսում համաձայնեցված քվոտայով Քոչարյանը վերահսկել է (կամ փայ է ունեցել) շահույթ բերող հետևյալ ոլորտներում`

• հարկային,
• հեռահաղորդակցություն,
• շինարարություն,
• գազամատակարարում,
• թանկարժեք քարերի վերամշակում և արտահանում-ներմուծում,
• ընդհանուր ներմուծում (որոշ գնահատականներով` 30-40%),
• հանքային հանածոների արդյունահանում և վերամշակում,
• կոմունիկացիա և տրանսպորտային ենթակառուցվածքներ (փոստ, քաղավիացիա և այլն):

Քոչարյանի հիմնական ակտիվները կենտրոնացած են վերոհիշյալ ոլորտներում: Ըստ «Վերսիյա»-ի մոտավոր հաշվարկների, Քոչարյանի ընտանիքի նյութական և ոչ նյութական ակտիվները կազմում են ավելի քան 4 մլրդ ԱՄՆ դոլար:

Հայաստանի ներկայիս ղեկավարությունը վերահսկում է տնտեսության հետևյալ ոլորտները` մաքսատուրքեր, նավթամթերքների, բենզինի և դիզելային վառելիքի ներմուծում, մետաղների և մետաղի ջարդոնի արտահանում, ոսկու ներմուծում և վաճառք, ավիափոխադրումներ և ավիաընկերություններ, ընդհանուր ներմուծում (մոտ 35-45 %):

«Վերսիյա»-ն նաև ընդգծել է, որ ներկայումս Հայաստանի տարածքով թմրանյութերի մի շարք տարանցիկ փոխադրումներ են իրականացվում` սկսած հարավային սահմաններից մինչև Երևանի ու Գյումրիի հիմնական երկաթուղային կայարաններն ու օդանավակայանները, որտեղից էլ բեռները կամ երկաթուղով անցնում են Վրաստանը, հետո Ուկրաինան, կամ էլ օդային ճանապարհով հասնում են ռուսական Նովոռոսիյսկ և Անապա (մի մասը մնում է Ռուսաստան), այնտեղից էլ Եվրոպա:

Սրա համեմատ աննշան է թվում ոսկյա իրերի և թանկարժեք քարերի մաքսանենգությունը, հատկապես չհաշվառված ադամանդների, որոնք հիմնականում տարվում են Ռուսաստան և Եվրոպա: Բազմաթիվ ուղղակի և անուղղակի փաստեր վկայում են այն մասին, որ Հայաստանի մոտ 150 քաղաքացի (չնայած կլիմայական պայմաններին) հավատարիմ զինյալների վերահսկողության ներքո, հերթափոխով աշխատում է աֆրիկյան երկրների (հիմնականում Նիգերիայում և Նամիբիայում) հանքերում, որոնք ձեռք են բերվել Հայաստանի ղեկավարների կողմից ստեղծված օֆշորային ընկերությունների կողմից:

«Վերսիյա»-ն նշում է, որ չմշակված թանկարժեք քարերը հիմնականում մաքսանենգ ճանապահով բերում են Հայաստան (հետագայում մշակելու համար) արաբական երկրների, Սիրիայի, Կիպրոսի և Բուլղարիայի ճանապարհներով: Շատ մասնագետներ հենց դրանով էլ բացատրում են այն փաստը, որ վերամշակվող թանկարժեք քարերի քանակը բազմակի անգամ գերազանցում է պաշտոնապես ներմուծվող քարերի քանակը: Առանձին թեմա է յուրացված ձեռնարկությունների թեման: Ինչպես ժամանակին գրել է ռուսական «Տրուդը»-ը, իշխանությունները յուրացրել են այնպիսի լուրջ ձեռնարկություններ, ինչպիսիք են «Բազալտ» գործարանը, Ագրինեքս ջերմոցային տնտեսությունը, Սևանի Մոթելը, Սևան-2-ը, Ինտերմոտոր Մերսեդես-կենտրոնը, Կարի ֆաբրիկան, Ղափանի լեռնահարստացուցիչ կոմբինատը, Երևանի քիմռեակտիվների գործարանը, Երևանի N1, N2 և N7 շուկաները:

Այս ամենը կոնկրետացնելու համար Սմբատ Կարախանյանը հայտարարել է. «Վստահորեն կարող եմ տեղեկացնել, թե ինչ ունեցվածք ունեն Հայաստանի առաջին դեմքերը»:

ՔՈՉԱՐՅԱՆԻ ՈՒՆԵՑՎԱԾՔԸ

Եվ այսպես. Ռոբերտ Քոչարյան (նաև լիազորված անձանց և ընտանիքի անդամների միջոցով).

1. Արցախբանկ,
2. ՄԱՊ (50%),
3. Առէկսիմբանկ,
4. Յունիբանկ (համասեփականատեր),
5. Հայբիզնեսբանկ (համասեփականատեր),
6. Ռենկո (Renco Construction),
7. Զանգեզուրի պղնձա-մոլիբդենային կոմբինատ (ավելի քան 90%),
8. Արդշինինվեստբանկ (ավելի քան 50%),
9. Կոնվերսբանկ (տարբեր տվյալներով` 30-ից 50%),
10. «Բիշին» շինարարական ընկերություն (100%),
11. «Դաունթաուն Երևան» շինարարական ընկերություն (ավագ որդի Սեդրակ Քոչարյանի միջոցով),
12. «Հ2» հեռուստաընկերություն (50%, համասեփականատերերն են Սամվել Մայրապետյանն ու ներկայիս փոխվարչապետ Արմեն Գևորգյանը),
13. SAS խանութների ցանցը (50%` փոխվարչապետ Արմեն Գևորգյանի միջոցով),
14. «Սթար» խանութների ցանցը (30%-ը պատկանում է Սեդրակ Քոչարյանին),
15. «Նոյ» կոնյակի-գինու կոմբինատը (50%, մյուս համասեփականատերը Գագիկ Ծառուկյանն է),
16. «Զվարթնոց» օդանավակայան (50%, 30 տարվա վարձակալություն, համասեփականատերը Արգենտինայի քաղաքացի Էդուարդո Էռնեկյանն է),
17. «Հայփոստ» (Սեդրակ Քոչարյանի միջոցով, մյուս սեփականատերը` Էդուարդո Էռնեկյան),
18. բջջային հեռախոսների ներմուծում (80%),
19. խոշոր առևտրական կոմպլեքս Մոսկվայում (համասեփականատեր` Սամվել Կարապետյան),
20. կազինո Մոսկվայում (համասեփականատեր` Շաքրո),
21. «Տոյոտա» ընկերության ներկայացուցչություն Հայաստանում:

Բացի այդ, Քոչարյանը ընդգրկված է ռուսական «Սիստեմա» ընկերության տնօրենների խորհրդի կազմում` անկախ տնօրենի կարգավիճակով: Մասնագետների կարծիքով, այս հանգամանքը ենթադրում է «Սիստեմայի» ակտիվների առկայություն Քոչարյանի մոտ:

Այն ակտիվները, որոնք Քոչարյանը նախկինում ունեցել է կամ էլ խոշոր մասնաբաժին է ունեցել.

• «Ղ-Տելեկոմ» (ապրանքանիշը` «Վիվասել»),
• «Ագրոձեռնարկություն» ՍՊԸ (1870 հա),
• «Գոլդեն Փելաս» հյուրանոց Երևանում (83%-ի իրական սեփականատերը եղել է Սեդրակ Քոչարյանը),
• «Արարատցեմենտ» (33%),
• «Կոնվերսբանկ» (Սեդրակ Քոչարյանի միջոցով):

Այս բանկը ԱՄՆ-ի հատուկ ծառայությունների ուշադրությունը գրավեց, երբ պարզվեց, որ նրա միջոցով միջազգային ահաբեկչության հետ կապված մի շարք կեղծ ընկերություններ և բանկեր փողեր են լվացել (մոտ 800-900 մլն դոլար): Այս սկանդալի արդյունքում պաշտոնաթող եղավ բանկի նախագահ Սմբատ Նասիբյանը և Քոչարյանի ընտանիքի փայաբաժինը վաճառվեց մյուս սեփականատիրոջը` Է. Էռնեկյանին: Սակայն բավական հիմքեր կան ենթադրելու, որ Սեդրակ Քոչարյանի փայաբաժնի վաճառքի գործարքը կեղծ է եղել, և նա իրականում մնում է «Կոնվերսբանկի» համասեփականատեր:

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ ՈՒՆԵՑՎԱԾՔԸ

Սերժ Սարգսյան (այդ թվում լիազորված անձանց, եղբոր` Ալեքսանդրի և փեսայի` Միքայելի միջոցով).

1. «Ֆլեշ» ընկերության ակտիվներ (համասեփականատեր` Բարսեղ Բեգլարյան),
2. բենզալցակայանների ցանց,
3. գինու 3 գործարան Լեռնային Ղարաբաղում (Ստեփանակերտ, Մարտունի, Կարմիր Շուկա),
4. օղու գործարան (Կարմիր Շուկա, Հայաստանում վաճառվող օղու 1/3-ը, 2-3 մլն լիտր),
5. «Արարատ» բանկ,
6. «Արարատ» ռեստորանների ցանց (թվով մոտ 30),
7. «ՄԻԿԱ» ընկերության ակտիվներ (վառելիքի, բենզինի, դիզվառելիքի, ավիակերոսինի (մենաշնորհ) ներմուծման մասով, համասեփականատեր` Միխայիլ Բաղդասարով),
8. «Արմավիա» ավիաընկերություն,
9. «Միկա» ֆուտբոլային ակումբ (գնահատվում է մոտ 40-50 մլն դոլար),
10. «Միկա-ցեմենտ»,
11. «Միկա հաուս» շինարարական ընկերություն (ավելի քան 5 մեծ էլիտար շենքեր Երևանում),
12. հյուրանոցա-ռեստորանային համալիր Մոսկվայում,
13. սեփական տուն Լոնդոնում,
14. ՎՏԲ բանկ (գնել է 300 հազ. դոլարով, վաճառել է 28 մլն դոլարով),
15. «Ջազվե» սրճարանների ցանց,
16. ՀՀ ՊՆ նախարար եղած ժամանակ Բուլղարիայի մասնավոր ձեռնարկությունների կողմից արտադրվող զենքի մատակարարումների միջնորդ է հանդիսացել դեպի երրորդ երկրներ,
17. լիազորված անձանց միջոցով փեսան` Միքայել Մինասյանը, հանդիսանում է «ՀայTV» հեռուստաընկերության սեփականատերը:

Մեկնաբանություններն ավելորդ են: «Հայաստանի ի՞նչ բարգավաճման մասին կարող է խոսք գնալ նման պետական համակարգի դեպքում», հայտարարել է Սմբատ Կարախանյանը:

Գ. Արամյան

No 51 (Չորրորդ ինքնիշխանություն), Փետրվարի 2, 2010 թ.