Առևտրային շահերի բախում է տեղի ունեցել

Հեռահաղորդակցության ոլորտում սպասվող հնարավոր փոփոխությունների շուրջ «ՉԻ»-ն զրույցել է տնտեսագետ Թադևոս Ավետիսյանի հետ:

- Պարոն Ավետիսյան, «Յուքոմ» ընկերության բաժնետոմսերի 6 տոկոսի սեփականատեր Եսայան եղբայրները հրաժարականի դիմում գրեցին: Արդեն հեռահաղորդակցության ոլորտում նոր ընկերություն են գրանցել: Նոր ընկերության մուտքը ի՞նչ փոփոխություններ կբերի շուկայում:

- Կարծում եմ՝ դրական է, որ նոր ընկերություն է ստեղծվել: Եթե խոսքը գնում է փոքր շուկայի մասին, ապա  ցանկացած նոր ստեղծվող ընկերություն իր հետ բերելու է որոշակի մրցակցություն և որոշակի խթան՝ և՛ որակի բարելավման տեսակետից, և՛ տեսականու ընդլայման, և՛ սակագների իմաստով: Պետք է հիշենք, որ մեր հեռահաղորդակցության շուկան բավականին փոքր է: Դա ոչ դրական գործոն է, որպեսզի խոշոր օպերատորները մտնեն մեր շուկա, և այս պարագայում օպերատորների թվի կրճատումը թեկուզ միավորումներով, ինքնին դրական չի կարող համարվել: Որովհետև մենք ունենք նաև դրա վառ օրինակը մեր պատմության մեջ, երբ ունեինք մեկ օպերատոր, և փաստացի 10 տարի դրա հետևանքները տեսել ենք: Կարծում եմ՝ այն, ինչ որ նպատակադրված է կյանքի կոչել, կունենանք լրացուցիչ մրցակցություն իր բոլոր դրական ազդեցություններով:

- «Յուքոմ»-ի տնօրենների խորհրդի նախագահ Գուրգեն Խաչատրյանը հայտարարել է, որ երկրի բարձրաստիճան պաշտոնյաների մակարդակով իր առջև պահանջ է դրել հանրային ճնշումներով ուղեկցվող ոչ շահավետ առաջարկով օտարել ընկերությունը։ Արձագանքել է վարչապետի մամուլի խոսնակը՝ նշելով, երբ օրակարգում հայտնվել է բաժնետերերի կազմի փոփոխության հարց, կառավարության դիրքորոշումը եղել է այն, որ Խաչատրյանների բաժնեմասի վաճառքը հնարավոր կլինի միայն այն պարագայում, եթե այդ վաճառքի դիմաց ստացվող ողջ գումարը փոխանցվի պետական բյուջե: Արդյո՞ք ստեղծված իրավիճակը կանդրադառնա մեր երկրի ներդրումների վրա:

- Ակնհայտ է, որ օպերատորի հետ կապված հարցը տեղափոխվել է իրավական դաշտ: Եթե տնտեսվարող սուբյեկտը ենթարկվում է ճնշումների և հակաօրինական ինչ-որ խնդիրների, ապա այդ իրավիճակում ակնհայտ է, որ ունենք իրավական դաշտի խնդիր: Կարծում եմ՝ հանգուցալուծումը առավելապես իրավական պետք է լինի, իսկ հետևանքները կարող են լինել տնտեսական: Եթե պարզվի, որ հակաօրինական ճնշումներով բաժնեմասեր են վաճառվում, կամ տեղափոխություններ են լինում, դա բացասական կանդրադառնա երկրի ներդրումային իրավիճակի վրա: Փաստը, որ նման հայտարարություն է լինում նման խոշոր տնտեսվարողների կողմից, դա արդեն խնդրահարույց է ներդրումային համակարգի համար և տնտեսության զարգացման տեսանկյունից: Պետք է ամեն ինչ քննության առնվի: Փաստը ինքնին մտահոգիչ է, որ տնտեսվարող սուբյեկտը նման հայտարարություն է անում: Այսպիսի հայտարարությունները չեն կարող անհետևանք մնալ մեր երկրի ներդրումային վարկանիշի վրա: Նման երևույթները բացասական ազդեցություն կարող են ունենալ ներդրումների վրա:

- Այս ընթացքում խոսվեց ընդուպ մինչև ընկերության ազգայնացումը: Արդյո՞ք ազգայնացումը լավագույն լուծումն է:

- Ես այդպիսի տեղեկատվություն չունեմ: Եթե ինչ-որ օպերատոր պետք է ազգայնացվի, շատ կարևոր է, թե ինչ պայմաններով և ինչ հիմնական նպատակով, գործողություններով է դա արվելու: 

- Մամուլը գրում է, որ Եսայանները սկսել են բանակցել «Բիլայնի» հետ՝ այն գնելու համար։ Իսկ «Յուքոմ»-ի հետ վեճը ծագել էր հենց այս հողի վրա՝ Եսայանները դեմ էին, որ մյուս սեփականատերերը «Բիլայնի» հետ միավորվեն և դրա մեջ տեսնում էին իրենց ստեղծած ընկերությունը ռուսներին հանձնելու վտանգ։ Սա ինչպե՞ս կբացատրեք:

- Ես  չեմ կարող գնահատական տալ, որովհետև մանրամասն ծանոթ չեմ: Նշված խնդիրների մի մասը առևտրային գաղտնիք են պարունակում: Մենք բավարար չափով տեղեկացված չենք, թե ինչ է տեղի ունեցել: Այնուամենայնիվ, կարծում եմ, որ սա գործընթաց է անկախ նրանից, թե ինչպիսի առևտրային շահեր են բախվում: Ես այստեղ կկարևորեի պետության կարգավորիչ դերը: Ցանկացած պարագայում հատկապես բնական մենաշնորհ ունեցող ոլորտներում կարող է և միշտ կլինի առևտրային շահերի բախում, և հենց այստեղ է, որ պետությունը պետք է իր դերն իրականացնի՝ հանրության շահերը պաշտպանելու տեսանկյունից հանդես գա: Պետք է չսպասեն՝ հետևանքներ առաջանան, նոր կանխարգելեն, այլ կանխարգելիչ գործունեություն իրականացնեն, իսկ այդպիսի մարմին մենք ունենք: Հանձնաժողովն ունի բավականաչափ գործիքներ, որ այսպիսի պարագայում, երբ տեղի են ունենում շարժեր առևտրային շահերի բախումով, ելքը չլինի անցանկալի, պետք է իրականացնեն համարժեք կանխարգելիչ գործողություններ:

Մեծ հաշվով ամենատարբեր առևտրային շահեր կան և այդ շահերը տարբեր կողմեր, տարբեր փաթեթավորմամբ կարող են ներկայացնել: Այսպիսի իրավիճակները բնական են և կարող են տեղի ունենալ մանավանդ այնպիսի ոլորտում, որն ունի բնական մենաշնորհի հատկանիշներ: Այստեղ է, որ առանձին մարմին կա ստեղծված, որ ոչ միայն հընթացս պետք է հետևի պրոցեսներին, այլ որոշակի կարգավորիչ դերակատարում ունենա, օրինակ, սակագների վերաբերյալ: Տնտեսվարողների միավորում, առանձնացում, նորի ստեղծում: Բոլոր գործընթացները գտնվում են այդ մարմնի կարգավորման ներքո: Երկրի զարգացման իմաստով կարևոր են, որ մարմինները գտնվեն իրենց տեղում և իրավիճակին համարժեք իրենց ֆունկցիաներն իրականացնեն, իսկ անհրաժեշտության դեպքում արգելափակեն որոշ գործողություններ: Հիմնականում առևտրային ընկերություններ են և առաջնորդվում են սեփական շահերով: Պետությունը պետք է այդ շահն ուղղորդի հանրային շահի տեսանկյունից: Այստեղ խնդիրն այն է, որ այդ առևտրային շահերն այնպիսի խնդիր չունենան, որ երկարաժամկետում հակադրվեն հանրային շահին:

- Այնուամենայնիվ, ըստ Ձեզ՝ «Բիլայնի» գնման հարցն ի՞նչ ավարտ կունենա:

- Չեմ կարող ասել, որովհետև անհայտները շատ են: Չեմ կարծում, որ բացի խնդրի կողմերից, լայն հանրությունը մանրամասն տեղեկատվություն ունենա, որ գնահատական տա: Պետք չէ էմոցիոնալ ֆոնի վրա գնահատական տալ, որովհետև այստեղ առևտրային շահեր են և դժվար է ասել՝ որն ինչ չափով է հիմնավորված: Դրանք գործընթացներ են, որ միշտ էլ կարող են տեղի ունենալ և միայն մեր երկրում չէ, որ տեղի է ունենում առևտրային շահերի բախում:

- Եսայանները դժգոհում էին, որ ներդրումներ են անում, բայց շահույթ չեն ստանում: «Բիլայնը» ևս ֆինանսական խնդիրներ ունի: Արդյո՞ք այս ոլորտը շահութաբեր չէ:

- Ֆինանսական հարցերը նաև ենթակա են կարգավորման շուկայական մեխանիզմով: Ֆինանսական խնդիրներն ունեն նաև լուծումներ, բնականաբար ինչ-որ զարգացման պլաններ կան, որ վերադասավորումներ են տեղի ունենում: Կա պատճառ և նպատակ, որ վերադասավորումներ են լինում: Ինչու չեմ կարևորում այդ խնդիրները, որովհետև բացի պետական կարգավորումից, նրանք տնտեսվարող սուբյեկտներ են, որոնք իրենց ռիսկով իրականացնում են տնտեսական գործունեություն՝ շահույթ ստանալու նպատակով: Շուկան այստեղ իր ասելիքը կասի և իր մեխանիզմներով կկարգավորի: Անարդյունավետ աշխատողները դուրս կմղվեն, ավելի արդյունավետները կգան: Խնդիր այն է, որ ոլորտն ունի մենաշնորհային օբյեկտիվ հիմքեր, և շուկան է փոքր: Այսպիսի պարագայում պետք է աչալուրջ լինի պետական մարմինը և պետք է օպերատիվ կերպով իրավիճակի մոնիթորինգ անցկացնի և ըստ անհրաժեշտության՝ նաև միջամտություն: Եթե ունենանք հավասարակշիռ մոտեցում, ապա զարգացումները կբերեն դրական ելքերի՝ կունենանք տեսանելի զարգացումներ, ինչը նշանակում է՝ որակի բարձրացում, սակագների հավասարակշռում և նոր ծառայությունների ներմուծում: Սա է կարևորը, չեմ կարծում՝ այս պահին կարևոր է, թե ինչպիսի առևտրային շահեր կան: 

- Վերադասավորումները մենաշնորհի հարցում ի՞նչ դեր կունենան:

- Դա կախված է, թե պետական կարգավորումն ինչպես կլինի, ինչպես նաև, թե այդ ոլորտի օպերատորներն ինչպիսի որոշում կկայացնեն իրենց հետագա գործունեության համար: Օրինակ, հիմա ընկերություններ կստեղծվեն, թե ոչ, դա առևտրային որոշումների հարց է: Այս ոլորտում շուկայական կայուն պահանջարկ կա:

Ոլորտի շահութաբերության բարձր մակարդակը կստիպի, որպեսզի առկա պահանջարկը լրացվի համարժեք առաջարկով: Դա տեղի կունենա միանշանակ: Փոփոխությունների ժամանակ պետք է ուշադրություն դարձնենք, որ չլինեն մենաշնորհ դիրքի չարաշահման դեպքեր: Համոզված եմ, որ մոտ ապագայում հանգուցալուծումներ կլինեն:

Մանյա Պողոսյան