Չգիտես ինչու «սահմանազատում» անունը ստացած այս սողացող կապիտուլյացիայի շուրջ իշխանական և ընդդիմադիր քարոզիչների միջև լեզվակռիվը շարունակվում է։ Ասենք՝ Հ1-ի եթերում ինչ-որ կլոր բան հարցազրույցի է կանչում ընդդիմադիր ինչ-որ քառակուսի բանի ու հարցնում, թե նա ընդունո՞ւմ է Հայաստանի 29,743 քկմ տարածքը, նա էլ «քարկապ է ընկնում», ու ավելի խելացի բան չմտածելով՝ հայտարարում, թե չէ, ինքը 29,8 հազար քկմ-ն է ընդունում․․․ Ու քանի որ նման երկկողմանիորեն ցածրորակ «կռուտիտները» համատարած բնույթ են կրում՝ փորձենք ավելի հանգամանորեն հիմնավորել, թե ինչու է այսօր տեղի ունեցողը ոչ միայն անընդունելի, այլև անվտանգության մակարդակի բարձրացման տեսանկյունից միանգամայն անօգուտ։ Ընդ որում՝ կփորձենք դա անել հնարավորինս մատչելի, որպեսզի անգամ ՔՊ-ականները հասկանան։
Սկսենք նրանից, որ «սահմանազատման» գործընթացում բացառապես ՀՀ տարածքի կոնկրետ թվի վրա շեշտը դնելն ի սկզբանե սխալ է, և ահա թե ինչու։ Եթե մեզ համար ամենակարևորն այդ թիվն է՝ Ալիևը, օրինակ, հանգիստ կարող է թփթփացնել Նիկոլի ուսին ու ասել «գիտե՞ս, արի կլինի դու մեզ Մեղրիում Արաքսի երկայնքով 2 կիլոմետր լայնությամբ միջանցք տուր՝ ընդհանուր 90 քկմ տարածքով, մենք էլ ձեզ ուղիղ 90 քկմ տարածք տանք, ասենք, Տավուշում, ու ձեր տարածքը էլի կլինի 29,743 հազար քկմ»։ Եվ ի՞նչ, դա մեզ համար ընդունելի՞ կլինի։ Իհարկե ոչ, հետևաբար՝ կարևորը ոչ թե այդ թիվն է, այլ այն, թե որտեղի՞ց է ծագել այդ թիվը։ Ու եթե դա ՀԽՍՀ տարածքն է՝ ուրեմն պետք է առաջնայինը ոչ թե թիվը լինի, այլ այն սկզբունքը, որ հայ-ադրբեջանական սահմանը պիտի մեկին մեկ համընկնի ՀԽՍՀ և ԱԽՍՀ միջև եղած սահմանի հետ։
Հիմա հարց՝ իսկ Ադրբեջանն ընդունե՞լ է այդ սկզբունքը։ Նիկոլ Փաշինյանն ասում է՝ ընդունել է, բայց իրականում չի ընդունել։ Ապրիլի 19-ի համատեղ արձանագրության մեջ, այո, գրված է, որ կողմերը սահմանազատման գործընթացում կառաջնորդվեն Ալմա Աթայի 1991 թ․ հռչակագրով, բայց գրված է նաև, որ հնարավոր են «այլ կարգավորումներ»։ Հետաքրքիր է՝ եթե, օրինակ, Նիկոլը որոշի «տունը ռեմոնտ անել», շինարարական ընկերությունն էլ պայմանագիր առաջարկի, որտեղ գրված կլինի, որ «նորոգումը կարժենա 5 մլն դրամ կամ որևէ այլ գումար», ինքը կստորագրի՞ այդ պայմանագիրը։
Անցնենք Կիրանցի ու Ոսկեպարի հատվածների «սահմանազատմանը»։ Իշխանություններն ասում են՝ դա անվտանգության երաշխիք է, որովհետև այդ հատվածում, ասենք՝ մի 15-20 կիլոմետր, սահմանի գիծը հստակ է, ու նույնքան հստակ է, որ այդ գծից այս կողմ (դեպի արևմուտք) Հայաստան է, այն կողմ (դեպի արևելք)՝ Ադրբեջան։ Շատ լավ, բայց դեպի արևմուտք՝ ինչքա՞նն է Հայաստան, մինչև որտե՞ղ։ Ստամբուլն էլ է այդ գծից արևմուտք, ուրեմն Հայաստա՞ն է, թե՞ այնուամենայնիվ պիտի նշվի՝ այդ գծից արևմուտք Հայաստան է մինչև հայ-թուրքական սահմանը։ Եթե այնուամենայնիվ պիտի նշել՝ դա նշանակում է, որ սահմանի որևէ առանձին հատվածի հստակեցում բացարձակապես նշանակություն չունի, քանի դեռ ամբողջը չի սահմանազատված։ Որովհետև ենթադրենք՝ Կիրանցի հատվածում սահմանը գծված է, բայց ադրբեջանցիները շրջանցում են այդ հատվածը, ներխուժում, ասենք, Բերքաբերի կողմից (որտեղ սահմանազատում արված չէ) ու թիկունքից հարձակվում նույն Կիրանցի վրա։ Եվ ի՞նչ, օգնե՞ց մեզ 15-20 կիլոմետրանոց «լեգիտիմ սահմանը»։ Հասկանալի է, չէ՞, որ սահմանային հենասյուներ տնկելն իմաստ ունի միայն այն դեպքում, եթե ամբո՛ղջ սահմանն է սահմանազատված։ Հակառակ դեպքում՝ դա նույնն է, թե հսկայական այգի ունենաս, որի վրա հարևանդ աչք ունենա և չընդունի, որ դա քոնն է, բայց դու այդ այգու եզրին մի քանի մետրանոց ցանկապատ սարքես։ Եթե պետք եղավ՝ կողքի՛ց կմտնի, քանի որ չի ընդունում այգու նկատմամբ սեփականության քո իրավունքը։
Այ սա՛ նկատի ունենք, երբ ասում ենք, որ տեղի ունեցողն իրականում ոչ սահմանազատում է, ոչ էլ որևէ չափով նվազեցնում է նոր ագրեսիայի հավանականությունը։
Մարկ Նշանյան